CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE 1)KLIMAT-obok skały macierzystej wiwiera największy wpływ na jakość i dynamikę procesów glebotwórczych. Szczególnie ważne el. Klimatu: il. i rozkład opadów atm. oraz wys. i rozkł.temp,wiatry(erozja eoliczna) i wilg powietrza. Im klimat cieplejszy i b. wilgotny, tym intensywniej przebiega wietrzenie chem sk i procesy glebotwórcze. Stąd w rej podzwrot tworzą się G dużej miąższości, a w krainach polarnych sł rozwinięte i płytkie. W kl umiark wilgotnym w kt suma opadów przewyższa il wody wyparowującej z G-dominuje zstępujący ruch wody, kt skutkiem jest przemieszczanie się skł w głąb profilu.Odwrotnie jest w kl suchym, kt sprzyja akumulacji soli w warstwach przypowierzch G. Mikroklimat jest w zasadniczym stopniu skutkiem ukształtowania powierzchni i rodzaju rośl, ma on duży wpływ na stosunki wilgotnościowe i termiczne.Pozostałe cz glebotw.:woda, org żywe, rzeźba terenu, działalność człowieka.ROŚLINNOŚĆ-działanie roślinności na G jest zespołowe.Biocenoza borów prowadzi do zakwaszania się i bielicowania G, podobnie działają wyst na dużych obsz wrzosowiska.Pod lasami liściastymi powst war sprzyjające tworzeniu się G brunatnych,o odczynie zbliżonym do obojętnego.W lasach mieszanych najczęściej wyst słabe zakwaszenia G i procesy przemywania. Zespoły trawiaste-stepowe,łąkowe,bagienne itp.powodują nagromadzenie subst org i powstanie G organ.(torfowych i murszowych)lub czarnoziemnych.SK. MACIERZYSTA G-utw geolog, z kt wytworzyły się G.Mogą to być zarówno sk lite różnego poch,jak i sk lużne,mineralne i organ(np. torfy).Im dana G jest"młodsza",tym skład miner i chem a także jej właściwości fiz są bardziej zbliżone do właściw sk macierzystej.G mineralne powst z przeobrażenia skorupy ziem.Do najważ sk macierz G należą sk osadowe,kt pokrywają pow.ziemi w 75%.Sk magmowe a)kwaśne,lecz gruboziarniste dają G głębokie,piaszczyste(granit)b)zasadowe,gruboziarniste,dają G głebokie gliniaste(gabro)c)drobnoziarniste, kwaśne, dają G płytkie piaszczyste (porfir) d)drobnoziarn, zasadowe dają G gliniaste, płytkie lub średnio głębokie (bazalt). Sk głębinowe a)granit-z ich zwietrzeliny tworzą się G lekkie, przeważnie o skł mech piasków gliniastych, zasobne w Na i K, ubogie w Ca, Mg i P2O5 b)sjenity - z ich zwietrzeliny powstają G o skł mech piasków lub glin lekkich, zasobne we wszystkie skł pokarmowe roślin.c)dioryty-tworza się z nich najczęściej G gliniaste srednio głębokie i głębokie, zawierające dostateczne il mineralnych skł pokarmowych roślin , jak Ca, Mg i P2O5 d)gabra - powst dość głębokie G gliniaste o niewielkiej zawartości żwiru i drobnych odłamków. G te są dobrze zaopatrzone w Ca,Mg i P. Zawartość K jest często niewystarczająca Sk pyłowe-nie mają większego znaczenia glebotwórczego Sk wylewne a)ryolity i dacyty-na tych sk tworzą się najczęściej płytkie G piaszczyste wykazujące niedobór Ca,Mg i P. b)trachity- powst z nich G są głębokie, gliniaste, bogate we wszystkie skł pokarm roślin .c)andezyty- powst z nich G gliniaste od średnio głębokich do głębokich .G dość dobrze zaopatrzone w pierwiastki dwuwartościowe i P.Zaznacza się w nich niedobór K. d)bazalty - tw G gliniaste, srednio głębokie, zasobne we wszystki skł. pokar. roslin z wyjątkiem K. e)diabazy - dają G płytkie i kamieniste, ale zasobne we wszystkie mineralne skł. pokar. roslin.f) melafiry-powst z nich G gliniaste i ilaste o dużej zawarości Fe2O3 zaopatrzone we wszystkie skł. pokar. roślin z wyjątkiem K. Sk osadowe a) sk okruchowe scementowane-powst na nich G, kt wartość uzależniona jest od charakteru lepiszcza (najlepsze-ilaste, wapienne, glaukonitowe, najgorsze- krzemionkowe, żelaziste ). b)skały kamieniste i żwirowe -wpływają korzystnie na właściwości G b.lekkich, wytworzonych z piasków luźnych nażwirowych.c)piaski -najlepsze G powst na piaskach najmniej przemytych (słabogliniaste i gliniaste),najgorsze na piaskach aluwialnych i eolicznych. d)gliny-z glin zwałowych powst G średnio dobre i dobre.e)utw pyłowe- na tych utw, szczególnie na lessach eolicznych tworzę się dobre i b.dobre G.d)wapienie - im zawierają więcej domieszek ilastych, a mniej krzemionkowych, oraz im jest bardziej miekki tym lepsze powst z jego zwietrzeliny G.e)margle-tw się na nich G b.dobre .f)dolomity wapienie i margle są sk macierzystymi G tzw rędzinami.
WIEK GLEBY. Od wieku G zależę budowa i cechy G, tzn. zależą od okresu, w ciągu kt skały macierzyste, a następnie wytworzone z nich G podlegały działaniu czynników glebotwórczych. Najpierw następuje tworzenie się oraz różnicowanie poziomów, co prowadzi do powstania typu glebowego-jest to jedno ze stadiów ewolucyjnych G.Typ ulega następnie dalszej ewolucji. 5) CZYNNIKI ANTROPOGENICZNE Wpływ człowieka na glebotwórczość może mieć negatywny bądź pozytywny skutek. Najbardziej częstym zjawiskiem jest oddziaływanie na G poprzez silne nawożenie, orki melioracyjne, drenowanie, nawadnianie, i mulszowanie i inne zabiegi, kt prowadzą do powstania G antropogenicznych.Zabiegi uprawowe mogą wpłynąć na zahamowanie degradacji G np. bielicowanie (powst wówczas G pobielicowe ), kt następnie mogą przekształcić się w G brunatne, a nawet czarnoziemne G orne.G płowe i pseudoglejowe przekształcić się mogą w brunatne wyługowane, a te w brunatne właściwe.Pod wpływem wzięcia pod uprawę, G leśne zatracają pewne cechy przyjmując inne; stają się one mniej próchnicze, pogarsza się ich struktura, a odczyn zmienia się w kierunku obojętnego.Po fazie obniżenia urodzajności, następuje faza jej wzrostu.Kolejnym przykł wpływu człowieka na procesy gl jest melioracja torfowisk, na kt wyst G bagienne. Prawidłowa melioracja prowadzi do zahamowania procesów bagiennych.Po zmeliorowaniu rozpoczyna się cykl procesów pobagiennych prowadzących do powstania G murszowych i czarnych ziem pobagiennych.Działalność człowieka wywołuje również efekty ujemne.Wycinanie lasów, zwłaszcza na G b. lekkich, wywołuje efekty erozji eolicznej i wodnej,co powoduje powstanie G o niewykszt lub słabowykszt profilu (litosole, regosole), więc do powstania nieużytków rolnych lub G o słabej przydatności rolniczej.Również zbyt silne odwodnienie G torfowych może doprowadzić do powst nieużytków łąkowych.GESTOSC WLASCIWA: stosunek masy fazy stałej G do jej objętości. q=Ms/Vs. G.w. w Pl waha się: 2,3-2,8 g/cm3. Oznacza się je m. pikonometryczną. GESTOSC OBJ: stosunek suchej masy utw gl o nienaruszonej strukturze do jego objętości(obj.fazy stalej wraz z porami). qv=Ms/V. W G mineralnych gęstość obj wynosi najczęściej 1,1-1,8 g/cm3. Najnizsza wartość wykazuje zwykle w poziomie próchniczym i wzrasta w głąb profilu. Mechaniczne zabiegi uprawowe z reguly zmniejszaja gęstość obj., natomiast ugniatanie G powoduje jej wzrost. W G organicznych gęstość obj.jest znacznie nizsza 0,5-1,0 g/cm3. POROWATOSC OGOLNA- to procentowy udział sumy objętości porów zajętych przez powietrze i wode w określonej jednostce objętości G. Zalezy od:składu gran.,zawartości próchnicy, struktury, uprawianych roślin, agrotechniki, działalności mezofauny. P(og)=qs-qv/qs *100%. Na2CO3 dodatek węglanu sodu ma na celu doprowadzenie G do max zdyspergowania. ZWIĘZŁOŚĆ-cecha wskazująca na stopien(siłe) związania poszcz cząstek i agregatów gl ze sobą,dzieki czemu G stawia wiekszy lub mniejszy opór siłom zewn. (korzeniom, narzedziom). Odwrotnością zwięzłości jest pulchność. LEPKOŚĆ-zdolność jej przylegania do różnych przedmiotów. PLASTYCZNOŚĆ-podatność uwilgotnionej G na formowanie. PĘCZNIENIE-zwiekszanie się jej obj.w wyniku pochłaniania wody. PH!!! pH w H2O: Odczyn: -b.kwaśny =<5,0, -kwasny 5,1-6,0, -lekko kw 6,1-6,7, -obojętny 6,8-7,4, -alkaliczny >7,4. pH w KCl: -b.kw. <=4,5, -kw. 4.6-5,5, -lekko kw. 5,6-6,5, -obojetny 6,6-7,2, -alkaliczny >7,2. KWASOWOŚĆ (zasadowość) gleby-stan G w kt jej odczyn jest kwaśny(lub zasadowy), tj. wyst przewaga jonów H+ nad OH-(lub OH- nad H+).KWASOW CZYNNA(aktywna)-to il. zdysocjowanych jonów H+znajdujących się aktualnie w roztw gl, jej odzwierciedlen jest pH w H2O. KWASOW POTENCJALNA-obejmuje jony H+ i Al3+ związane z kompleksem sorpcji wymiennej G oraz jony H+ grup funkcjonalnych zw. próchnicznych, kt mogą ulec dysocjacji i przejść do roztw gl.Kwasow tą dzieli się na wymienną i hydrolityczną.KWASOWOŚĆ HYDROLITYCZNA : obejmuje jony H i Al. Silnie zatrzymane w kompleksie sorpcyjnym które nie zostały wybite 1M KCL oraz jony H odszczepione z ulegających dysocjacji grup funkcjonalnych związków próchnicznych. Do ekstrakcji stosuje się octan sodu lub wapnia.
GŁ.CECHY MORFOLOGIC.:
BARWA zmienia się w zależności od wilgotności, nasłonecznienia i stopnia rozdrobnienia. Na b. g. ma wpływ b. jej części składowych. Próchnica nadaje g. barwę czarną, ciemnoszarą. Zw. Fe2+ - szarozielonkawąlub szaroniebieską, a zw. Fe3+ - żółtą, szarobrunatną do rdzawoczerwonej. B. ma wpływ na chłonność ciepła i jego przewodnictwo..UKŁAD GLEBY(tekstura) ułożenie względem siebie cząstek elem.i agregatówLuźny-cz.elem.nie tworzą agreg.i są luźno ułożone(wyst.w:piaski lużne i utwory szkiel)Pulchny-duża porowatość między aghregatami, dobre stosunki wodno-powietrzneZwięzły-agreg.strukturalne przylegaja do siebie sciśle ,struktura pryzmatyczna i orzechowataZbity-bezstrukturalna masa szczelnie ułożone,scementowane cz.elem.wyst.w poz wzbogacenia
STRUKTURA GLEBY sposób ułożenia cząstek glebowych i rodzajach ich powiązania. Zdolność utworu glebowego do tworzenia agregatów1) proste min. utw. gl.-elementarne cząstki wyst.luźno lub są zlepione a) rozdzielnoziarnista- cząski wyst.luźno np.utw.szkieletowe,paski luźne,b) spójna-czastki elem.są sklejone i tworzą jednolita masę chartk.się mała zawartością zw.próchniczych i małej frakcji ilastej(gliny piaszczyste i pylaste,piaski gl.)2) agregatowe min. utw. gl.-wykazuje naturalne płaszczyzny pęknięć, przy kruszeniu rozpada się na regularne agregaty.Kryt.podziału str. agregatowej:kształt,wielkość,trwałość,sp.ułozenia względem siebie.
a)sferoidalne-agreg.kształtem przypomina kule*str.koprolitowa agregat ma pory o małoregularnych kształtach*str.gruzełkowa zawiera węglany wapnia,zawiera ruchnice, agregaty kształtne porowate i trwałe spoiwo to subst próchnicze wydzieliny i min.ilaste. *st.ziarnista agegaty prawie nieporowate b)foremnowielosćienna agregaty są równomiernie wykształcone wzdłuż trzech osi prostopadłych mają ostre(gleby płowe)bądź zaokrąglone(gl.brunatne)krawędzie c) wrzecionowate agregaty wydłużone w pionie●pryzmatyczna-graniastosłup wrzecionowaty ostre krawędzie płaska góra i dół.W glebach ciężkich na niższych poziomach powst przez namakanie i wysychanie●słupkowa-kształót podobny do↑ lecz zaokrąglone krawędzie i pow.dołu i gory d )dyskoidalne-agregaty zbud.w kier.poziomym(warstwy)♥płytkowa-agr. W postaci płytek ułoz.poz.oddzielone od siebie wązkimi szczelinami powstającymi podczas wysychania♥skorupkowa-agr.w kszt.miseczkowo wklęsłych płytek
3) Gleb organicznych *(w poz.organicznych gleb hydrogenicznych gdzie zachodzi murszenie)▪gabczastą-masa or.uwilgotniona sprawiawrażenie gąbki, a suchawojłok ▪włóknista-splot włókien szczątków roślin,na slabo rozłożonych torfach ▪kawałkowa-rozpada się na kawałki, chartk..dla torfów drzewnych ▪amorficzna- bezpostaciowa masa org.na mokro rozłamuje się w palcach.char.dla silnie rozłoż.torfów*(w poz.or.podlegające procesowi murszenia)●ziarnistą-w stanie suchym sypkie niebrudzące ●koksikową-drobne trwałe ostrokrawędziowe,zdegradowany przez przesuszenie ●proszkową-na sucho powstaje proszek, na mokro rozmazująca się masa ●gruzełkowatą-typowa dla darniowych i podarniowych.łąkGOSPODARKA WODNA GLEB1]typ gruntowo-wodny/strefa wody kop.właściwej znajduje siew górnej lub środkowej części profilu wahania sezonowe zwierciadła wody są małe,niezależne od opadów i retencji nawilgotnienie roślin2]typ opadowo-gruntowo-wodny/ duże sezonowe wahania poziomu wody dlatego rośliny maja zróżnicowaną dostępność wody gruntowo-glebowej3]typ opadowo-retencyjny/duza gł. Zalegania wody grunt. Jedyne źródło wilgoci jest retencjonowana woda opadowa.
4)SORPCJA G-zdolność G do zatrzymywania takich skł jak woda,pary,gazy,drobne cząstki stałe,molekuły,jony,mikroorg. Układy biorące w niej udział -...
joannasotys508