Kształcenie literackie – 03.12.12 r
Świat przedstawiony – wszystko co buduje tekst literacki: element kompozycyjny, typu fabuła, motyw, intryga, bohater ale także sceneria(przestrzeń i czas tekstu) i formuła narracyjna.
I. Bohater
1. Typy bohaterów
a) archetyp – wzorzec, głęboko zakorzeniony w naszej kulturze, dla nas archetypiczna jest np. postać matki, ma określone cechy. W apologii zwierzęcej najbardziej jest widoczna archetypiczność roli, wiadomo, że mrówka jest pracowita, lis jest chytry, osioł jest uparty. Archetyp ma w sobie dużą moc, archetypowy bohater uczy dziecka wzorców kulturowych, pokazuje jakie są cechy przypisane danej postaci. Uważa się, iż dziecko może się z takiego bohatera nauczyć zachowania. Pokazuje pewien porządek świata; archetyp może pełnić funkcję kompensującą – dlatego, że dziecko mające deficyt w pewnych relacjach społecznych, może sobie kompensować braki poprzez czytanie postaci. Obcowanie z bohaterem zaspokaja nam potrzeby i potrafi przynieść ulgę w deficycie.
Archetyp od początku do końca jest taki sam.
b) bohater transformujący – taki, który się zmienia, najprostszą zmianą jest dojrzewanie. Bohater staje się doskonalszy, zdarza się tak, że postać negatywna w finale okazuje się być postacią pozytywną. W tekstach dla dzieci nie zdarza się sytuacja odwrotna, z dobrego na złego.
Oto jest Kasia – opiera się na tej relacji, na początku jest zołzą a potem dokonuje się przemiana, staje się miła i sympatyczna.
Kopciuszek – tutaj zmiana jest bardzo radykalna.
Co daje czytelnikowi- daje nadzieję na to, że sam też może się zmienić, dostarcza pewnego wzoru. Zaspokaja potrzebę tożsamości, bo bohater na początku ma problem, wymagający przezwyciężenia i mamy porównanie jemu też jest źle, ale jak się wykaże to mu się uda odnieść sukces.
c) bohater głośnik, bohater translator, bohater mediujący – wszyscy są przekaźnikami określonych idei, chcą dać nam gotowy wzór postępowania. Głośnik jest najmniej lubianym typem bohatera, wszystko o czym mówi wygłasza w postaci perswazyjnego komunikatu wprost: tak należy robić, a tak nie należy; swoim działaniem i wygłaszanymi opiniami prezentuje pewną ideologię.
Kubuś Puchatek – chce jeść to je, ma wenę twórczą to układa rymowanki, jak mu smutno to wszystkich odwiedza, jest jednak pozytywnym, szczęśliwym bohaterem zadowolonym z siebie, ponieważ żyje zgodnie ze swoją naturą: co z tego że gruby itd. Komunikatà żyj w zgodzie ze swoją naturą, a będziesz szczęśliwy.
Muminki – włóczykij – jak chce iść to idzie, chce przyjść to przychodzi.
Harry Potter – Dumbledor – było wiadomo co jest dopuszczalne a co nie.
Translator tłumaczy i wyjaśnia. Uzasadnia i pokazuje.
Miś Uszatek – opowiada co było w danym dniu, co należy a czego nie.
Mediujący – musi być postać nie mówiąca co dobre a co złe, ale przekazuje taki komunikat, że się z nim nie zgadzasz jako czytelnik; ten typ uruchamia u czytelnika aktywność. Czytelnik przeciwstawia się bohaterowi, nie przyjmuje tego co przedstawia bohater. Przekaz do niego dociera, ale podejmuje polemikę, nie zgadza się z nim.
Samochwała
d) bohater młodziutki a gorący (nazwa wzięta z Kuliczkowskiej Krystyny) –
Ø potrzeba przewyższenia dorosłych – występuje u dzieci na poziomie wczesnoszkolnym, opiera się na tym, że dziecko też chciałoby coś znaczyć; ciągle słyszy, że jak dorośnie to i to…
Mikołajek, Mateuszek itd.
Bohater młodziutki, bo dziecko a dokonuje wielkich działań, jakby był dorosły (Staś Tarkowski, Harry Potter).
Niebezpieczeństwo – trzeba wytłumaczyć dzieciom granicę między fikcją a rzeczywistością. Bohater ucieka z domu to ja też ucieknę, skacze z 8-go piętra to ja też, itd.
Musimy wytłumaczyć co jest fikcją a co nie.
II. Przestrzeń – waloryzacja przestrzeni, czyli podzielenie jej na obszary sacrum(bohater czuje się tam bezpiecznie, jest z bliskimi osobami, np. Dormitorium z HP; dzień) i profanum (miejsca niosące niebezpieczeństwo, np. Zakazany Las z HP; noc).
Związana z bohaterem transformującym, bohater zmienia się i wędruje(topos wędrówki).
III. Czas – jego konstrukcja może ułatwić lekturę albo znacznie utrudnić.
1. Typy czasu
a) czas linearny – uporządkowanie chronologiczne wszystkich wydarzeń, dziecko uczy się związków przyczynowo – skutkowych, potrzebny bardzo małym dzieciom (4-5 lat), tego wymagają dzieci z deficytami intelektualnymi,
b) interferencja czasowa – od 6 r. ż powoduje urozmaicenie tekstu. Rodzaje:
Ø retrospekcja – powrót do wcześniejszych wydarzeń, najpierw skutek potem przyczyna. Tutaj tylko dowiadujemy się a nie oceniamy bohaterów, bo zdanie jest takie jak na początku. Co daje: wysiłek polegający na powiązaniu skutku z przyczyną. Dla dzieci-> uczymy je, żeby nie oceniać ludzi od razu, by mieć świadomość że nasze zachowanie jest uwarunkowane przeżyciami wcześniejszymi.
Ø reinterpretacja – narrator nas nabiera, kiedy czytasz masz inne wyobrażenie niż potem, to gna nas do czytania; uwielbiamy być zaskakiwani, dla dojrzalszego czytelnika, umiejącego połączyć skutek z przyczyną.
Ø zatrzymanie – coś Cię zainteresuje a tu nagle jest o czymś innym, potem okazuje się, że jest to ważny zabieg, bo to się wszystko łączy. Ważne jest ukazanie równoległości życia ludzkiego, odejście od myślenia egocentrycznego.
Ø antycypacja – jest wybieganiem w przyszłość, a pokazać ciągłość wydarzeń, to co się wydarzyło nie jest rzeczą ostateczną, zawsze jest coś potem.
jakikoles91