Romantyzm
Mistycyzm – (z gr. ‘tajemny’) wiąże się z jednostkowym doświadczeniem Tajemnicy - spotkaniem z Bogiem; prąd religijno-filozoficzny uznający możliwość jednoczenia się duszy człowieka z absolutem lub bóstwem, zwłaszcza poprzez intuicję i objawienie, uznawane za najwyższe formy poznania
Mesjanizm – oczekiwanie na wielką szczęśliwą przemianę w dziejach ludzkości. Ma ona nadejść po okresie cierpień i katastrof, będzie dziełem Mesjasza – jednostki lub zbiorowości (grupy wyznaniowej, narodu, klasy społecznej) wybranej w tym celu przez Boga. Mesjanizm żydowski wprowadził pojęcie „narodu wybranego”, chrześcijański zaś – jest uniwersalny, łączy się z oczekiwaniem na ponowne przyjście Chrystusa i panowanie Królestwa Bożego na ziemi.
Historyzm – termin wieloznaczny określał uwzględnienie kontekstu historycznego w rozważaniach o człowieku. Romantyczny historyzm zajmował krytyczne stanowisko wobec oświeceniowej koncepcji człowieka, kładł nacisk na jego uwikłania, rozwój i ewolucję. Powyższą problematyką zajmował się ukształtowany w tym okresie dramat historyczny oraz powieść historyczna, poetycka i pisana prozą (Grażyna, Konrad Wallenrod - A. Mickiewicza; dramaty J. Słowackiego, powieści J. I. Kraszewskiego). Zadaniem jego było utrzymać polskość.
Fantastyka - sposób konstruowania świata przedstawionego w taki sposób, aby nie odpowiadał rzeczywistości. Polega na wprowadzeniu do utworu elementów cudowności – duchów, zjaw, niesamowitych wydarzeń. Elementy fantastyczne wykorzystał np. Adam Mickiewicz w Dziadach i Juliusz Słowacki w Balladynie.
Ludowość - zwrot w stronę kultury i twórczości ludowej. Polegał on na czerpaniu z niej motywów i wzorów stylistycznych, a także przyswajaniu właściwych jej postaw wobec świata. W literaturze pojawiły się motywy fantastyczne, ludowy bohater oraz gatunki, które dotąd funkcjonowały w folklorze (ballada, dumka). Zaczęto stosować różne formy stylizacji, nawiązującej do poezji ludowej, posługiwać się typowymi dla niej środkami, jak np. paralelizmy, refreny, wiersz sylabotoniczny (twórczość T. Lenartowicza, M. Konopnickiej).
Orientalizm - polega na wykorzystywaniu w literaturze motywów i wątków związanych z fascynacją kulturą (zwłaszcza hinduską i arabską) Wschodu oraz słownictwa pochodzącego z grupy języków wschodnich.
Pojawił się już w XVIII w. (Listy perskie Monteskiusza). Szczególne znaczenie zyskał w romantyzmie (motywy blisko-wschodnie u G. G. Byrona), przejawiał się w kreacji pewnego typu bohatera oraz we wprowadzaniu do utworów tzw. kolorytu lokalnego, w próbach przeniknięcia umysłowości Wschodu i w naśladowaniu sposobu wyrażania się, w stylizacji językowej.
Irracjonalizm - pogląd filozoficzny głoszący, że rzeczywistości nie da się poznać w racjonalny sposób, przypisujący najwyższą wartość pozarozumowym środkom poznawczym. Irracjonalizm był postawą typową dla romantyzmu i modernizmu.
Indywidualizm romantyczny - nazwa postawy charakterystycznej dla bohatera literatury romantycznej, a także dla samych twórców okresu romantyzmu. Źródłem tego zjawiska jest tak zwana estetyka geniuszu zapoczątkowana w literaturze niemieckiej przez Johanna Wolfganga Goethego. Stała się ona dominującą tendencją artystyczną w romantyzmie, ale i na długo zdominowała europejskie myślenie o sztuce. Koncepcja ta opiera się na założeniu, że prawdziwie wielkie dzieło może powstać jedynie pod wpływem irracjonalnego natchnienia spływającego jedynie na wybrane, wybitne jednostki. Tym samym poeta staje się boskim medium, za pośrednictwem, którego objawia się boska prawda.
Tyrteizm - prąd literacki, którego nazwa ma rodowód antyczny, wywodzi się od twórczości Tyrteusza, który żył w VII w. p. n. e i przyczynił się do zwycięstwa Spartan nad Messeną. Aktywna postawa, jaką powinien przyjmować romantyczny poeta wobec współczesnych zdarzeń, oznacza połączenie twórczości i czynu, myśli i działania. Poeta spełniał wówczas funkcję przewodnika narodu, który zagrzewał naród do walki i podtrzymywał go na duchu.
Idealizm - pogląd filozoficzny głoszący, że świat duchowy, myśl, świadomość są pierwotniejsze i ważniejsze niż świat materialny: Idealizm jest kierunkiem przeciwstawnym wobec materializmu i wobec realizmu.
Spirytualizm - pogląd filozoficzny, zgodnie, z którym cała rzeczywistość ma w istocie naturę duchową, a świat materialny jest jedynie sposobem przejawiania się pierwiastka duchowego
Okres „burzy i naporu” - preromantyczny ruch w literaturze niemieckiej a latach 1765 – 1785. Przedstawiciele tego kierunku odrzucali klasycyzm (sztukę) i racjonalizm (filozofię); opozycja wobec oświecenia, uznając wyższość poznania irracjonalnego, artyście przypisując pozycję natchnionego geniusza nieskrępowanego żadnymi regułami twórczymi. Stworzyli typ bohatera literackiego buntującego się przeciwko ograniczeniom społecznym i moralnym.
Czołowymi utworami tego okresu są Cierpienia młodego Wertera Goethego oraz Zbójcy Schillera.
Charakterystyczne cechy okresu Sturm und Drang to:
· postawa buntu,
· ukazywanie dramatu jednostki wybitnej,
· krytyka stosunków społecznych,
· zainteresowanie folklorem,
· kult Szekspira.
Sentymentalizm - kierunek umysłowy i artystyczny w Europie z drugiej połowy XVIII w., głoszący wyższość uczuć nad rozumem i powrót do pierwotnej prostoty, życia w bliskości z naturą; powstały w opozycji do klasycyzmu (przesadna wrażliwość, czułość, marzycielstwo)
Bohater romantyczny cechy:
- marzyciel
- nieszczęśliwy kochanek
- często poeta lub mający duszę poetycką
- skłócony z Bogiem, światem i ludźmi
- walczy zwykle samotnie
- występuje w obronie zniewolonego narodu mając przeciwko sobie nie tylko zaborcze państwa, ale i siły nadprzyrodzone, demoniczne, zło
Typy bohatera romantycznego (werteryczny, byroniczny, wallenrodyzm)
* werteryczny / werterowski i sentymentalny
wykreowany przez Goethego
- postrzeganie świata poprzez pryzmat marzeń i poezji
- wrażliwość na piękno natury, przyrody
- głębokie odczucie piękna (esteta)
- kult miłości
- czułość, przewrażliwienie
- uleganie emocjom (egzaltacja)
- bunt wobec świata i konwenansów
- samotność (wyobcowany), poczucie izolacji
- silny indywidualizm
- poczucie bezsensu egzystencji
- skłonny do załamań prowadzących nawet do samobójstwa
- bierny
* wallenrodyczny
typ wykreowany przez Adama Mickiewicza ( Konrad Wallenrod)
Wallenrodyzm opiera się na przekonaniu, że należy sięgać po każdą metodę walki z wrogiem, pod warunkiem że jest skuteczna. Bohater wallenrodyczny to człowiek, który podstępem zdobywa względy przeciwnika, wciela się w rolę przyjaciela, a w rzeczywistości działa na jego szkodę. Mamy tu do czynienia z postawą ambiwalentną, ponieważ wallenrodyzm z punktu widzenia wroga jest zdradą. Działa pod wpływem miłości do zniewolonej ojczyzny, w imię, czego rezygnuje z własnego szczęścia, jest gotów do największych poświęceń
*bajroniczny
Wykreowany przez Byrona
- człowiek dumny i wyniosły- człowiek wyobcowany z otaczającego go świata- indywidualista (w swój własny sposób postrzega świat)- jest obciążony tajemnicą z przeszłości- nie jest skłonny do pokory i skruchy- jest skłonny do śmiałych i desperackich czynów- jest odważny, śmiały i niezwykły, dotyczy to też siły charakteru- przedkłada uczucia i emocje nad rozsądek i rozum, bywa bardzo impulsywny- bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęśliwą miłość)- nie ma sojuszników- jest skłócony ze światem i nie chce zgodzić się na rządzący nim porządek- poświęca własne życie osobiste dla wyższej ideijest bohaterem aktywnym, który walczy o wolność i swobodę
Nazwa epoki wywodzi się z języka francuskiego, w którym roman oznacza powieść lub opowiadanie. Pierwotnie słowo to oznaczało grupę języków używanych na terenie średniowiecznej Francji– prowansalski i langues d'oïl, później stała się określeniem średniowiecznej literatury pisanej w językach narodowych – literatury ludowej i rycerskiej.
Europa:
Od XIX w. do lat 40. XIX w.
Polska:
Od 1822 (wydanie „Ballad i romansów” Mickiewicza) do 1863/4 (powstanie styczniowe)
Program romantyzmu jest zawarty w balladzie „Romantyczność”
- A. Mickiewicz
- J. Słowacki
- Z. Krasiński
-C. K. Norwid
- odrzucenie racjonalizmu, poznanie świata dzięki intuicji, wyobraźni i uczuciom
- natura rozumiana jako pośrednik w kontakcie z Bogiem
- głoszenie ideału „człowieka wewnętrznego” – czyli wrażliwego buntownika i indywidualisty
- ważny nurt w polskim romantyzmie to mesjanizm (mesjanizm polski)
- poeta i poezja to coś bardzo wyjątkowego
- nastroje nostalgii, rozmarzenia, smutku
- kobieta to bóstwo doskonałe
- natura jest żywa, czująca, widać przez nią inny świat, kosmos, Boga, mimo to jest dzika i ponura, pejzaż górski, orientalny, symboliczna
- tylko nielicznym dane jest usłyszeć głos tamtego świata
- zaciekawienie budzie przyroda dzika, groźna, także orientalna
- znakami romantyzmu są groby i ruiny (symb. Przemijanie czasu i tajemnice)
- fascynuje średniowiecze (symb. Walka, odwaga, męstwo) – rycerski etos, stroje, gotyk, architektura wnętrza, dawna pieśń
- ulubioną porą noc; sprzyja sennym wizjom, marzeniom – człowiek lepiej widzi lepiej, zwłaszcza swoje wnętrze
* Goethe
- „Cierpienia młodego Wertera”
Nadrzędnym tematem utworu jest miłość rozumiana jako uczucie idealne, platoniczne i nieszczęśliwe. A wszystkie wątki i epizody opowieści zostały podporządkowane tematowi miłości.
Werter w tym wypadku jest skazany na cierpienie, bowiem Lotta ma narzeczonego którego kocha; miłość do Lotty staje się jego największą wartością, jedyną treścią jego życia i powodem cierpienia. Takie uczucie może prowadzić do szaleństwa, morderstwa, samobójstwa. Dla Wertera silne, namiętne, władające całą duszą i umysłem uczucie oznacza pełnię człowieczeństwa , najwyższe natężenie ludzkiego ducha, ale równocześnie stanowi siłę destrukcyjną niszczącą psychikę zakochanego i sprowadzającą na niego nieszczęście; uczucie nie podlega ludzkiej woli; prawdziwi kochankowie, przeznaczeni sobie, nie mogą uciec przed losem – ich dusze zostały połączone na zawsze.
...
bina14