14. DKADENCKI ESKAPIZM I SYMBOLIKA ARTYSTY NA PRZYKŁADZIE BOHATERÓW PRÓCHNA BERENTA
ESKAPIZM- uciekanie od problemów związanych z życiem społecznym, rzeczywistością wnikające z przekonania o niemożliwości rozwiązania kryzysu społecznego w warunkach istniejącego porządku społecznego. Eskapizm odwołuje się do mistyki i religii w rozwiązaniach problemów społecznych.
Próchno jest powieścią konfesyjną i zarazem polifoniczną, wielogłosową. Zamysł Berenta jest nowatorski i radykalny: przyjęcie kilku uwewnętrznionych punktów widzenia i wzajemne ich nałożenie. Rola głównego bohatera rozdzielana jest między całą grupę artystyczno-kawiarnianej cyganerii. Wzajemnie nakładające się autoanalizy, monologi i dialogi bohaterów, współtworzą obraz skomplikowany wieloznaczny i wielopłaszczyznowy.
Każdy bohater ma swoją wersję zdarzeń i nadaje im swój sens, którego kontekstem jest jego własne życie. Narrator przyjmuje punkt widzenia postaci lub po prostu oddaje im głos dlatego nie można tu mówić o postawie korygującej. Wynikiem tego jest wieloznaczność, fragmentaryczność, relatywność, niedostateczność przekonań i wątpliwości.
Zadają oni sobie w różnych okolicznościach i z różnych perspektyw zawsze to samo zasadnicze pytanie o autentyczność, oryginalność i szczerość własnej twórczości o możliwość prawdy w sztuce. Zawsze dochodzą do połowicznej odpowiedzi. Najbardziej radykalna to zaniechanie twórczości rozumianej jako konkretne dzieło i samobójstwo rozumiane jako powrót do stanu pierwotnego, niematerialnego, twórczego ducha. Najmniej jasna i trwała odpowiedź prowadzi do porzucenia jednej konwencji dla drugiej, do świadomego zadania cierpienia sobie i kochającej żonie, aby ból stał się koniecznym impulsem odzyskania zdolności twórczej.
Jelsky nie potrafiłby stworzyć oryginalnego dzieła, mimo że jest zdolny do subtelnego rozumienia sztuki. Użytkowość tekstów krytycznych przeznaczonych dla publiczności wypędza go w odruchowy, nieustanny dialog z hipotetycznym odbiorcą a więc w konwencje tego dialogu (robienia sztuki i kreowania talentów lub demaskowania mierności). Wewnętrzna świadomość krytyka na ten temat wprawia go w niepokój i wampiryczne poczucie własnej bezwartościowości.
Autor przywołuje symboliczne słowa i obrazy – klucze, charakterystyczne dla młodopolskiej wyobraźni poetyckiej i rezerwy tematów literackich. Do najważniejszych motywów kluczy należą księga, krzyż, łabędź (albatros), lilia, Narcyz, lustro, Ikar, Prometeusz, Feniks, ogień i krew. Berent odwołuje się poprzez cytaty lub słowa hasłowe, także do konkretnych autorów: Nietzschego, Dantego, Szekspira, Słowackiego, Baudelaire’a, Ibsena … Berent wywołuje aluzjami wielkie mity religijne: biblijne, antyczne, buddyjskie, przede wszy kim mit dionizyjski który wprowadza całą powieść w krąg Nietzscheańskiej filozofii sztuki w krąg symboliki śmierci i odrodzenia.
Próchno jest więc podsumowaniem postaw artystowskich i wewnętrznych konfliktów lat ’90. Berent uważa tę dekadę za zamkniętą, bo wyczerpaną i nie chowającą niespodzianek.
Punkty widzenia bohaterów są ściśle związane z ich sanami psychicznymi. Berent oddaje je mistrzowsko i nowatorsko, przeróżnymi sposobami.
Bohaterowie często nie odróżniają rzeczywistości od marzenia, wspomnienia lub halucynacji, nie dlatego że używają alkoholu i narkotyków. Zwidy są projekcjami ich marzeń i pragnień, obsesyjnych lęków, poczucia winy lub niespełnienia.
Obsesje i natręctwa, którymi podlegają bohaterowie ujawniają się przez nawroty obrazów i zdarzeń w ich myślach.
Taka technika zbliża Pruchno do międzywojennych psychologicznych powieści pisanych strumieniem świadomości (subiektywizujące nasycenie narracji emocjami bohaterów lub cechami ich wrażliwości, nasycenie to sprawia że narracja jest wielostykowa, często przybiera styl impresjonistyczny lub ekspresjonistyczny.
karolina1670