UKŁAD NERWOWY
Układ nerwowy utrzymuje organizm w homeostazie, czyli w stałości środowiska wewnętrznego. Układ ten zbudowany jest z komórek nerwowych, zwanych neuronami.
Neuron zbudowany jest z:
a) ciało komórki (soma)
b) wypustki (odchodzą one od ciała komórki):
Ø dendryty (przewodzą one potencjał czynnościowy z zewnątrz do ciała komórki)
Ø akson (przewodzi potencjał czynnościowy z ciała komórki do zewnątrz, otoczony jest osłonką mielinową, pełni funkcję ochronną i izolacyjną)
Mielina – izolator elektryczny
W neuronie zachodzi zjawisko zwane przewodnictwem skokowym. Charakteryzuje się ono dużą prędkością przewodzenia (nawet do 120 m/s). Zjawisko to jest możliwe, dzięki przewężeniu Ranviera. Przewężenie Ranviera nie posiada osłonki mielinowej.
Niektóre aksony nie posiadają osłonki mielinowej. Są to tak zwane włókna bezrdzenne. Przewodzenie w takich aksonach odbywa się w sposób ciągły (do 2m/s).
Im włókno (akson) ma grubszą średnicę przekroju, tym szybciej przewodzi bodziec.
Przewodzenie w układzie nerwowym ma charakter ortodromowy (jednokierunkowy).
Typy synaps:
a) synapsy chemiczne – synapsy w których impuls przekazywany jest przez mediator (acetylocholina, noradrenalina, dopamina, seratonina). Mogą mieć one charakter:
Ø pobudzający (mediator wywołuje depolaryzację błony postsynaptycznej)
Ø hamujący (mediator wywołuje hiperpolaryzację. Mediatorem w takim wypadku jest np.: glicyna, kwas gamma-aminomasłowy)
b) synapsy elektryczne – synapsy, w których impuls przekazywany jest bez mediatora.
Rozróżniamy również synapsy ze względu na ich połączenia między dwiema komórkami:
Ø synapsa akso-somatyczna (akson – soma)
Ø synapsa akso-dendrytyczna (akson – dendryt)
Ø synapsa akso-aksonalna (akson – akson)
Głównym źródłem energii neuronów jest glukoza. Podlega ona utlenianiu. Neurony są najbardziej wrażliwe na niedotlenienie. Dłuższy jego brak powoduje ich obumieranie.
Układ nerwowy człowieka zbudowany jest także z komórek glejowych, które pełnią funkcję podporową i ochronną. Pośredniczą one w odżywianiu oraz wymianie gazowej neuronów. Komórki glejowe uczestniczą w barierze krew-mózg. W barierze tej krew ulega przefiltrowaniu (dyfuzja krwi), dzięki czemu powstaje płyn mózgowo-rdzeniowy.
Płyn mózgowo-rdzeniowy wypełnia kanał rdzenia kręgowego. Pełni następujące funkcje:
Ø utrzymanie optymalnych warunków dla neuronów
Ø funkcja wypornościowa
Ø utrzymanie stałego ciśnienia śródczaszkowego
Płyn ten jest ultrafiltratem osocza krwi. U człowieka ilość tej substancji wynosi około 150 ml. Jest czterokrotnie wymieniany w ciągu doby.
Podstawową formą działania układu nerwowego jest odruch.
Odruch – odpowiedź efektora na pobudzenie receptora przy udziale ośrodkowego układu nerwowego. Aby odruch mógł nastąpić, to impuls musi przejść przez pięcioelementowy łuk odruchowy.
Elementy łuku odruchowego:
1. Receptor – zamiana energii bodźca na impuls elektryczny (np.: odczuwane ciepło, obraz)
2. Drogi dośrodkowe (czuciowe, aferentne)
3. Ośrodek nerwowy – impulsacja ulega modyfikacji:
Ø dywergencja (impuls przechodzi z jednego neuronu dośrodkowego na wiele ośrodkowych neuronów)
Ø konwergencja (impulsy przechodzą z wielu neuronów dośrodkowych na jeden neuron ośrodkowy)
Ø sumowanie (dotyczy bodźców podprogowych, które są zbyt słabe, aby wywołać pobudzenie. Jeżeli się zsumują i drażnią neuron, to w jednym miejscu w krótkim czasie napływają bodźce)
Ośrodek nerwowy przewodzi jednokierunkowo, jest podatny na zmęczenie, kontroluje jakąś czynność w organizmie (np.: motoryczną, somatyczną)
4. Włókno odśrodkowe (ruchowe, eferentne)
5. Efektor – narząd wykonawczy (np.: mięsień szkieletowy, mięsień gładki, gruczoł dokrewny)
Odruchy można podzielić na:
1. Animalne (gdzie efektorem jest mięsień szkieletowy):
Ø proste (skurcz jednego mięśnia szkieletowego)
Ø złożone (skurcz grupy mięśni szkieletowych)
2. Wegetatywne (autonomiczne) (gdzie efektorem jest gruczoł dokrewny, bądź mięsień gładki, np.: ruchy wydzielnicze, naczyniowo-ruchowe, pochodzące z narządów wewnętrznych)
Odruchy można sklasyfikować także w taki sposób:
Ø bezwarunkowe (wrodzone, zachodzące bez naszej świadomości)
Ø warunkowe (powstają w oparciu o odruchy bezwarunkowe, odruchy nabyte, świadome, mają swe ośrodki w korze mózgu – odruchy mózgowe)
Odruchy możemy także podzielić ze względu na liczbę synaps w łuku:
Ø monosynaptyczne (jedna synapsa)
Ø polisynaptyczne (więcej niż jedna synapsa)
A także ze względu na cel odruchu:
Ø zachowawcze (np.: utrzymanie się przy życiu)
Ø obronne (ochrona przed szkodliwymi bodźcami)
Anatomicznie układ nerwowy człowieka możemy podzielić na:
1. Rdzeń kręgowy
2. Mózgowie:
Ø kresomózgowie
Ø śródmózgowie
Ø tyłomózgowie (móżdżek, rdzeń przedłużony, pień mózgu)
Układ nerwowy można podzielić również czynnościowo:
Ø układ somatyczny (podlega naszej świadomości, unerwia mięśnie szkieletowe i narządy zmysłów)
Ø układ autonomiczny (wegetatywny, unerwia narządy wewnętrzne)
Ruchy można podzielić ze względu na czynność motoryczną:
Ø ruchy dowolne (wymagają zaplanowania, precyzyjne, dokładne, świadome i kontrolowane, wymagają uczenia oraz angażują korę mózgową)
Ø ruchy mimowolne (nieświadome)
Kora mózgowa zbudowana jest z sześciu warstw:
Ø kora przedczołowa
Ø okolica przedruchowa
Ø dodatkowe pole ruchowe
Ø pierwotne pole ruchowe
Ø pierwotne pola czuciowe
Ø płat czołowy
Kora mózgowa odpowiada kontroli konkretnej grupy mięśniowej, w odpowiedniej kolejności:
Ø kończyna dolna
Ø tułów
Ø kończyna górna
Ø twarz
Ø wargi
Ø żuchwa
Ø język
Ø połykanie
Wielkość obszaru odpowiada funkcjonowaniu danych mięśni. Im większy obszar, tym dokładniejszy ruch.
Układ pozapiramidowy (ruchy mimowolne) ma swój początek w jądrach podkorowych (gałka blada, jądro czerwienne, istota czarna). Impuls krąży między tymi jądrami i dopiero po czasie ma swój skok, który nie jest tak bezpośredni jak w układzie piramidowym.
Funkcje móżdżku:
Ø budowa przypomina mózg
Ø ma dwie półkule połączone ze sobą robakiem
Ø koordynuje ruchy
Ø kontroluje siłę skurczu mięśni, napięcie mięśni
Ø porównuje plan ruchu z aktualnym stanem ruchu mięśni, działa jak korektor, ruchy są płynne
Część środkowa – robak (kontroluje ruchy tułowia i pozostałych kończyn) zbudowany jest z:
Ø strefa pośrednia (koordynuje ruchy dowolne i napięcie mięśni górnej i dolnej kończyny)
Ø strefa boczna (obustronnie łączy się z korą mózgu)
Objawy uszkodzenia móżdżku:
Ø atonia (obniżone napięcie mięśniowe)
Ø astenia (osłabienie siły skurczów mięśni szkieletowych)
Ø astazja (trudności w utrzymaniu pozycji wyprostowanej)
Ø ataksja (niezborność ruchów)
Układ wegetatywny (autonomiczny) można podzielić następująco:
1. Część współczulna (synaptyczna):
Ø wzmożona aktywność fizyczna
Ø działa na układ pobudzająco
Ø hamowany jest układ pokarmowy
Ø stymuluje procesy kataboliczne (uwalnia energię, ze związków złożonych powstają proste)
Ø mediator – noradrenalina
2. Część przywspółczulna (parasynaptyczna):
Ø działa w czasie wypoczynku, snu
Ø wolno pracuje serce
Ø działa hamująco, za wyjątkiem układu pokarmowego, który jest pobudzony
Ø kumuluje, gromadzi energię, procesy anaboliczne – powstają związki złożone
Ø mediator – acetylocholina
Części te działają antagonistycznie.
W układzie wegetatywnym:
Ø prędkość przewodzenia jest mniejsza, niż w układzie somatycznym
Ø występują cieńsze włókna
Ø każdy narząd wewnętrzny unerwiony jest przez zazwojowe włókno
Ø występuje dwukierunkowy przebieg w łuku odruchowym
Aguuul6