Twórcy i ich dzieła
Średniowiecze
Żywot pierwszy świętego Wojciecha
· Jan Kanapariusz (Giowanni di Cannapara), Włoch, opat klasztoru, zmarły w 1004 roku
· pełny tytuł: "Żywot pierwszy świętego Wojciecha, biskupa praskiego i męczennika", w skrócie "Vita prior"
· 998-999, w Rzymie, w benedyktyńskim klasztorze pod wezwaniem św. Bonifacego i św. Aleksego
· incipit: "Jest kraj na pograniczu Germanii"
· język łaciński
· wartość źródła biograficzno-historycznego z podłożu z relacją naocznych świadków mieszka się z konwencjonalnością wynikającą z chęci uformowania postaci bohatera według ogólnego wzoru świętości i podporządkowania jego żywota schematowi znanemu z vita i passio
· 2 obrazy: świętego i człowieka
· I wizerunek: osoba świątobliwa, pełna pokory, niezachwiana w obliczu męczeńskiej śmierci za wiarę
· początek to pochodzenie i wczesny okres życia bohatera, dalej działalność po osiągnięciu dojrzałości i okoliczności męczeńskiej śmierci
· połączenie się schematu vita ze strukturą passio; całość dopełniają miracula
· wstęp: krótki opis chrześcijańskiego kraju (Czech), a dalej informacje o rodzicach Wojciecha
· ofiarowanie Wojciecha Bogu dzięki cudownemu uzdrowieniu (chłopca położono na ołtarzu Marii)
· ascetyczne umartwianie ciała
· litościwy dla więźniów i chorych, pracował fizycznie, odwiedzał kościoły, głosił kazania
· jako zakonnik benedyktyński pełnił najcięższe posługi w klasztorze
· duża rola widzeń sennych o sensie proroczym i ułatwiającym podejmowanie decyzji: opuszczenie Pragi, pomoc w Rzymie i podczas pobytu na cesarskim dworze w Moguncji
· zlepienie się stłuczonego przez Wojciecha dzbana z winem i uleczenie kobiety i dziewczyny
· opis męczeńskiej śmierci nawiązuje do tradycji passio i opisów męki Chrystusa
· II wizerunek: człowiek pełen słabości, pyszny, gwałtowny, uwikłany w sieć okoliczności wpływających na jego postępowanie
· oskarżanie rodzinnego kraju i podwładnych
· opuszczenie opactwa na Monte Cassino i wściekłość na propozycję o pozostanie w klasztorze
· ucieczka do Rzymu po wydarzeniach z zamordowaną kobietą w klasztorze św. Jerzego
· radość na wieść o niechęci przyjęcia Wojciecha do Czech
· całość składa się z uporządkowanych chronologicznie fragmentów, przyjmujących niekiedy formę autonomicznych całostek fabularnych
· styl prosty i przejrzysty
· w niektórych miejscach nadmierne nagromadzenie środków retorycznych, ton podniosłości, patos
Brunon z Kwerfurtu
· niem. benedyktyn, św. Bonifacy, 974/978 - 1009
· potomek rodu saskich grafów
· kształcił się w Magdeburgu w tym samym czasie, co św. Wojciech i kronikarz Thietmar
· 995 - znajduje się na dworze cesarskim
· 997 - zostaje sekretarzem Ottona III
· 998 - wstąpienie do zakonu benedyktyńskiego w Rzymie, pocz. w klasztorze św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie, potem w Pereum pod Rawenną
· inicjator akcji nawracania Prus, zrealizowanej dzięki pomocy Chrobrego; akcja zakończyła się wymordowaniem misjonarzy przez miejscowych rabusiów w 1003 roku
· 1004, 1006/1007 - podróże do Siedmiogrodu
· 1008 - podróże na Ruś
· 1005/1006, 1008 i pocz. 1009 - przebywanie na dworze B. Chrobrego
· 1009 - męczeńska śmierć z rąk Jaćwingów
Żywot drugi świętego Wojciecha
· pełny tytuł: "Żywot drugi św. Wojciecha, biskupa praskiego i męczennika", w skrócie "Vita altera"
· napisany łaciną
· incipit: "Zakwitł szkarłatny kwiat"
· 1004 rok, Rzym, poszerzany nowymi szczegółami podczas podróży Brunona po Niemczech i Węgrzech
· napisany przed pierwszym pobytem autora w Polsce
· zachowanie się tekstu utworu w dwóch redakcjach: krótszej i dłuższej
· "Żywot pierwszy" jako gł. źródło pracy Brunona
· mniejsza popularność niż "Żywotu pierwszego", o czym świadczy niewielka liczba odpisów
· przejęcie z "Żywotu pierwszego" podstawowego trzonu informacji
· liczne, rozbijające zasadniczy tok narracji, amplifikacje w postaci dygresji o tematyce religijnej, moralno-budującej lub historycznej
· eliminacja zbyt drastycznych epizodów z biografii świętego
· brak w redakcji krótszej cudów i ograniczenie wizji
· ojciec Wojciecha: mąż potężny, ale człowiek średniej miary, rzadko się modlący i nie dbający o czystość
· matka Wojciecha: pobożna i zacna, ale słaba; pozwala grzeszyć mężowi z niejedną kobietą
· św. Wojciech: zaniedbywał się w nauce, lubił zabawy i przyjemności, był łakomy
· opis wad i cnót miał oddać złożoność ludzkiej psychiki oraz utwierdzać odbiorców w przekonaniu o potrzebie rozwijania cnót i zwalczania wad oraz o możliwości odniesienia zwycięstwa nad cielesną słabością
· odmiana moralna Wojciecha nastąpiła, gdy został biskupem
· ukazanie przemiany obyczajów jako rezultatu wewnętrznych zmagań, walki duchowej połączonej z wysiłkiem fizycznym
· osiągnięcie cnoty i świętości w trudzie, w cierpieniu i pracy nad sobą
· model świętości oparty na heroizmie
· Wojciech jako athleta Christi
· przerażenie na myśl o śmierci, tchórzostwo, brak moralnych pouczeń jak w "Żywocie pierwszym"
· kompozycja Żywotu jako połączenie elementów typowych dla vita i passio
· struktura biograficzna oparta na technice osobnego układania kolejnych, chronologicznie uporządkowanych fragmentów fabuły
· styl kwiecisty i ozdobny, zbliżony do retorycznej sztuki "mowy trudnej"
· bogactwo rozbudowanej metaforyki, porównań i epitetów
· zdania często wiązane rymem
Gall Anonim
· przełom XI i XII wieku
· cudzoziemski benedyktyn, prawdopodobnie z Francji, może Węgier
· działał na dworze Bolesława Krzywoustego
· nazwany Gallem Anonimem przez Marcina Kromera
· kształcił się w środkowej Francji (Tours, Orlean, Le Mans)
· Bolesław Krzywousty mógł go spotkać podczas swojej pokutnej pielgrzymki spowodowanej śmiercią brata Zbigniewa (1113)
· pisał po łacinie
a) Kronika i gesta królów i książąt polskich
· pierwsza, najdawniejsza kronika polska
· pisana na dworze Bolesława Krzywoustego, w latach 1113-1116
· doprowadza dzieje Polski do roku 1113
· źródła kroniki: ustne relacje, m.in. kanclerza poznańskiego Michała, własne obserwacje, "Pasja świętego Wojciecha", kalendarze, "Rocznik kapitulny krakowski"
· podzielona na trzy księgi: I - dzieje Polski przed Krzywoustym, II - młodość Krzywoustego (do 1109), III - losy księcia od walk z Pomorzanami do 1113 roku
· całość zaczyna się listem do arcybiskupa Marcina, biskupów i kanclerza Michała
· I księga zaczyna się wierszem o cudownych narodzinach Bolesława Krzywoustego, dzięki wstawiennictwu świętego Idziego
· inicjatywa napisania kroniki wyszła z otoczenia książęcego i była wspierania przez dostojników skupionych w kancelarii książęcej, gdzie powstawały dokumenty państwowe; Krzywousty potrzebował też dobrego wizerunku po wydarzeniach ze Zbigniewem
· rola opiekunów: dostarczanie autorowi źródeł do dziejów Polski
· Anonim jako samotny żeglarz borykający się z trudnym tematem
· kanclerz Michał jako "współpracownik"
· brak dat rocznych
· częsta symbolika cyfry 3: trzy księgi, trzy listy poprzedzające kolejne księgi, trzej głowni bohaterowie o imieniu Bolesław: Chrobry, Śmiały (Szczodry) i Krzywousty
· głównym bohaterem jest Bolesław Krzywousty
· I Księga: list pochwalno-dedykacyjny do dostojników dworu książęcego i Kościoła; wierszowany skrót (epilogus) o cudownych narodzinach Krzywoustego i prozaiczna przedmowa
· II Księga: list do biskupa Pawła i kanclerza Michała, wierszowany skrót o treści autotematycznej
· III Księga: list do kapelanów książęcych, panegiryk ku czci Krzywoustego
· liczne dywagacje na temat własnej osoby, realizowanego dzieła i odbiorców we wstępnych utworach
· samoświadomość pisarska Anonima: pisarz, autor, artysta; zestawienie swojej roli z rolą poety posiadającego moc utrwalania przeszłości i zapewniania żyjącym pośmiertnej sławy
· dzieło jako połączenie pracy (labor) z talentem (ingenium)
· mnożenie pochwał w bezpośrednich zwrotach do adresatów wypowiedzi w celu pozyskania ich przychylności (captatio bene olentiae)
· rozbudowanie topiki skromności - wyraz osobistej pokory i ubolewania nad własną nieudolnością pisarską
· poprzedzenie opowieści o dziejach państwa chorografią (opisem geograficznym kraju)
· podanie cyklów podań wielkopolskim o Popielu, Piaście i Siemowicie
· kreowanie bohatera poprzez eksponowanie wybranych zalet jego duszy i ciała
· poantyczna formuła heroizmu złączona z pierwiastkiem chrześcijańskim
· rozdz. 17 - o Mieszku II
· rozdz. 18-21 - o Kazimierzu Odnowicielu
· nadmierna ambicja i próżność Bolesława Śmiałego
· zapoczątkowanie II księgi opowiadaniem o latach panowania Władysława Hermana
· pochwała pobożnej skruchy Krzywoustego; za śmierć Zbigniewa odpowiedzialni są źli doradcy
· panegiryczna intencja dzieła
· narrator nieustannie obecny w opowiadaniu, starający się podtrzymać kontakt z odbiorcami
· narracja III-osobowa, często zamienia się w subiektywną, silnie zretoryzowaną mowę w I osobie
· przebieg zdarzeń podporządkowany jest Opatrzności
· przeplatanie narracji ocenami moralnymi odnoszącymi się do działających osób
· Krzywousty: wojowniczy, niestrudzony, roztropny, porównywany do lwa i dzika
· rytmizacja prozy
· aliteracje i adnominacje (gry słowami o podobnym brzmieniu, a różnym znaczeniu)
...
trzycentas