Teorie literatury XX wieku – Burzyńska
1. Szkoła dekonstrukcji
Dekonstrukcjonizm – literaturoznawcza orientacja ukształtowana przez badaczy amerykańskich zainspirowanych twórczością J. Derridy, któremu w głównej mierze zawdzięczają oni filozoficzne oraz operacyjno-analityczne podstawy swej refleksji krytycznej.
Przez entuzjastów traktowany nawet jako szkołą tajemnej wiedzy o uniwersalnej mocy wyjaśniania lub jako niepowtarzalna okazja włączenia własnego krytycznego dyskursu w „wolną grę” sygnifikacji, wyzwoloną z naukowych rygorów ścisłości i racjonalności.
Przez przeciwników uważany za rodzaj mafijnego stowarzyszenia badaczy dążących do opanowania dyscypliny albo również umysłów mniej krytycznych słuchaczy czy też za wyraz nieszkodliwego „derridadaizmu”.
· sekciarsko-ludyczna atmosfera
Trzy fazy dekonstrukcjonizmu – okresy konstytuującego rozwoju, instytucjonalizacji i krytycznych przekształceń:
I – inauguracja ruchu
o 1966 – referat Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych wygłoszony przez Derridę
o 1979 – antologia Dekonstruction and Criticism – teksty de Mana, Millera, Hartmana, Blooma, Derridy
o 1979 – Paul de Man, Allegories of Reaching
o obszerna antologia poststrukturalistycznych prac Textual Strategies
o praca zbiorowa Martin Heidegger and the Question of Literature – konfrontacja Derridańskiego dekonstrukcjonizmu z Heideggerowskim projektem destrukcyjnej poetyki
o książki metakrytyczne
§ 1980 – prace Belsey I Lentricchii
§ 1981, 1982 – prace Cullera
§ 1982, 1983 – prace Norrisa
§ 1983 – praca Leitcha
§ 1984 – praca Goodhearta
o prace Barbary Janson, Josepha Riddela, Jeffreya Mehlmana, Shoshany Felman, Rodolphe’a Gasché
III – dążenie do rozszerzenia operacyjnego zasięgu oddziaływania dekonstrukcjonizmu na nie spenetrowanych dotąd terenach wiedzy o literaturze; eksterioryzacja metod na obszary innych dyscyplin; konfrontacja głównych założeń z koncepcjami współczesnych teorii nauki, estetyki i teorii sztuki
§ czasopisma: „New Literary History”, „Critical Inguiry”, „Modern Language Notes”, „Diacritics”, “Glyph”, “Yale French Studies”, “Boundary”, “Sub-Stance”, “The Georgia Review”
§ śmierć P. de Mana I Eugenia Donato
Dzieje dekonstrukcjonizmu świadczą o praktycznej instytucjonalizacji ruchu w ramach literaturoznawstwa.
Krytyka:
· spowodowała nowe ujęcie wielu podstawowych zagadnień;
· wniosła inspirujące idee do typologii form i koncepcji formacji dyskursywnych;
· postawiła w nowy sposób kwestie podmiotowości i autobiograficzności;
· sproblematyzowała złożone relacje między literaturą a krytyką;
· zwróciła uwagę badaczy na konieczność krytycznej analizy procesów legitymizacji stosowanych metod i teorii, ich niestematyzowanych i nieuświadamianych założeń, które w istotnej mierze warunkują, a czasem wyraźnie determinują, kształt i znamiona przedmiotu poznania.
Dekonstrukcjonizm można traktować jako eksperymentalną zmianę punktów widzenia, świadomie ekstrawagancki, wyrafinowany retorycznie, patetyczny w tonacji i skrajny we wnioskach sposób mówienia o kluczowych problemach badań literackich.
2. Krytyka języka filozoficznego
· „Filozofia jest rodzajem pisarstwa” (Richard Rorty).
· Filozofowie piszą, lecz nie są skłonni uznać, by mogło to w decydującej mierze warunkować zakres i charakter ich działalności (Derrida).
· Dekonstrukcjoniści pokazują wzajemne związanie i zmienną hierarchię między filozofią a literaturą.
· Profesjonalny dyskurs filozofa cechuje przeświadczenie o neutralności medium i wiara w bezpośrednie odniesienie do tego, co jest poza wszystkimi reprezentacjami, naturalna dykcja literata zdaje się polegać na uznaniu poetyckiej „mowy innej” jako afilozoficznej i aintelektualnej.
· Wg Derridy myśl w zachodniej tradycji filozoficznej jest skonstruowana zawsze w terminach opozycji:
o bycia – nicości
o istoty – zjawiska
o wewnątrz – zewnątrz
o rzeczywistości – przedstawienia
o rzeczy – znaku
o dobra – zła
o prawdy – fałszu
o ducha – materii
o duszy – ciała
o życia – śmierci
o natury – kultury
o świadomości – nieświadomości
o bezpośredniego – zmediatyzowanego
o tożsamości – różnicy
o mowy – pisma
o znaczonego – znaczącego
charakter prymarny, charakter wtórny,
dodatni negatywny
· Wg Derridy powszechnie przyjęty model komunikacji ma charakter fonocentryczny – uprzywilejowujący głos kosztem pisma.
o Fonocentryczna opcja daje podstawę nastawieniu logocentrycznemu, polegającemu na wierze w samoobecność znaczenia, na uznaniu prymatu i uprzywilejowanego statusu rozumu, który zdaje się obywać bez pomocy języka w dociekaniu fundamentalnej prawdy.
3. Derridańska filozofia języka
Poglądy Derridy zawsze wyprowadzane były w toku destrukcyjnej analizy dominujących stanowisk.
· główny element jego stanowiska: o języku jako o systemie różnic, o niezdeterminowaniu znaczenia, o nieuniknienie figuralnym charakterze języka – zawarte są w krytycznych rozstrząsaniach tekstów de Saussure’a, Austina i nawiązaniach do myśli Hegla, Heideggera i Nietzschego
Ferdynand de Saussure:
· język to system znaków
· znaki są arbitralne i diakrytyczne
· w języku istnieją tylko różnice bez składników pozytywnych
· pismo – zewnętrzne uzupełnienie
Derrida – jeśli nawet pismo jest określane tylko przez cechy tradycyjnie mu przypisywane, to mowę można uznać za pewną formę pisania.
Argumentacja Derridy zmierza do:
· ujawnienia sprzeczności między radykalnymi implikacjami koncepcji języka jako systemu różnic a równoczesną afirmacją „logocentryzmu” w koncepcji znaku
· ukazania logiki rządzącej nierozstrzygalną grą między tymi ujęciami na przykładzie opozycji mowa ↔ pismo
· pewnego rodzaju rozwiązania czy stematyzowania tych sprzeczności dzięki powtarzaniu na poziomie metateoretycznym owego tryby postępowania, który ma prowadzić do gramatologii jako nauki o piśmie i tekstualności w ich najogólniejszych znaczeniach
Austin, How to Do Things with Words
· wykorzystanie do wyjaśnienia kwestii znaczenia wypowiedzi przez analizę systemu aktów mowy
Argumentacja Derridy zmierza do wykazania, że:
· jeśli warunkiem znaczenia jest spełnienie konwencjonalnej, powtarzalnej procedury, to „imitacyjność” nie jest zjawiskiem pochodnym w stosunku do „oryginalnej” wypowiedzi, lecz odwrotnie – stanowi jej warunek możliwy
o iterabilność – generalny warunek inteligibilności
· skoro znaczenia i illokucyjna moc wypowiedzi zależy w istotnej mierze od kontekstu i jego rozpoznania, to teoria aktów mowy powinna być zdolna do przewidzenia i specyfikacji każdej ewentualnej cechy kontekstu, która mogłaby wpłynąć na powodzenie danej wypowiedzi
Propozycja ujęcia znaczenia jako „nieskończonej implikacji”, rozumianej jako proces dyseminacji.
4. Dekonstrukcja jako metoda
Dekonstrukcjonizm – rygorystyczna w założeniu analityka tekstualności. Technika rozwarstwiania tekstu w celu wydobycia z powrotem na powierzchnię tego, co zawsze już wpisane było w jego teksturę.
Operacyjne kategorie – różnia, archi-pisanie, ślad, dyseminacja i inne – nie mogą być dostrzeżone przez piszącego.
Echa heremenutycznej dewizy: „lepiej rozumieć autora niż on sam siebie rozumiał”.
...
Kaacha91