METODY ROZWIJAJĄCE TWÓRCZĄ AKTYWNOŚĆ DZIECI- referat

Opracowała: Mariola Borys

Wiek przedszkolny jest najlepszym okresem do wspomagania dzieci w rozwoju umysłowym. Jeżeli będziemy to czynić umiejętnie, będzie można skutecznie rozwinąć ich uzdolnienia i zainteresowania.

              Efekty w uczeniu się uzależnione są między innymi od poziomu spostrzegawczości wzrokowej, koordynacji wzrokowo- ruchowej, sprawności manualnej. Uczenie się, myślenie, twórczość i inteligencja to procesy nie tylko mózgu, ale całego ciała. Zmysły naszego ciała dostarczają do mózgu informacje z otoczenia, które są potrzebne do zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Normalna aktywność człowieka, wykonywanie przez niego czynności ruchowych o charakterze celowym jest uwarunkowana świadomością własnego ciała, jego części. Człowiek musi mieć też poczucie wyodrębnienia się od tego, co go otacza, posiadanie poczucia własnego „ja”, istnienia jako jednostki.

              Zabawa, muzyka i ruch to podstawowe rodzaje działalności dziecka w wieku przedszkolnym. Aby zapewnić dzieciom warunki wszechstronnego rozwoju i odpowiednie przygotowanie do nauki szkolnej nauczyciele przedszkola powinni starać się tak prowadzić zajęcia, by każde dziecko mogło w pełni wykazać swoją inwencję twórczą i pomysłowość. Znakomitą okazją do tego są zabawy i ćwiczenia prowadzone metodami rozwijającymi twórczą aktywność dzieci. Do takich metod należą między innymi: Gimnastyka twórcza R. Labana, metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne, metoda twórcza A. i M. Kniessów, metoda C. Orffa czy rytmika E. J. Dalcroze’a. Stosowanie tych metod pozwala nam z jednej strony uatrakcyjniać zajęcia, z drugiej zaś strony dostarcza dzieciom nowych sposobów wyrażania siebie i swoich odczuć ,zdobywania nowych doświadczeń, umiejętności i nawyków, a także rozwijania inwencji twórczej i aktywności.

              Gimnastyka twórcza(ekspresyjna) Rudolfa Labana łączy w sobie elementy wychowania zdrowotnego, estetycznego, umuzykalnienia i przygotowania do nauki pisania. R. Laban za najważniejsze potrzeby uznawał: potrzebę ruchu, odprężenia, ekspresji i potrzebę tworzenia. Odkrył, że wszystkie te potrzeby człowiek może zaspokoić w tańcu; tańcząc, dzięki ruchowi wyraża swoje uczucia (ekspresja), odzyskuje poczucie swobody (odprężenie), tworzy własne kompozycje ruchowe (kreacja). W metodzie R. Labana odchodzi się od ruchu odwzorowanego, wykonywanego na komendę, na rzecz ruchu podejmowanego zgodnie z własną inwencją, fantazją i doświadczeniem.

              Podstawowe zasady prowadzenia zajęć ruchowych według R. Labana są następujące:

Ø     każdy ćwiczący wykonuje zadania ruchowe na swój sposób (pokaz wykonania zadania jest zbędny),

Ø     zajęcia są prowadzone w luźno ustawionej grupie, a pozycja wyjściowa do ćwiczeń jest dowolna dla każdego dziecka,

Ø     elementami towarzyszącymi wykonywaniu zadań ruchowych może być rytm i muzyka,

Ø     tematyka zadań ruchowych wywodzi się z pięciu zasadniczych tematów:

1.     wyczucie własnego ciała,

2.     wyczucie ciężaru i czasu,

3.     wyczucie przestrzeni,

4.     doskonalenie płynności ruchów i wyczucie ciężaru ciała w przestrzeni i czasie,

5.     adaptacja ruchów własnych do ruchów partnera i grupy.

Przy konstruowaniu toku zajęć obowiązują trzy zasady:

1.     zasada wszechstronności,

2.     zasada naprzemienności wysiłku i rozluźnienia,

3.     zasada stopniowania trudności.

W tej koncepcji wychowania fizycznego ćwiczenia gimnastyczne na przyrządach także mają charakter dowolny. Każde dziecko ćwiczy to, na co ma ochotę i na co je stać. Liczy wyłącznie na siebie, ponieważ nikt mu niczego nie narzuca, ale i nikt mu nie pomaga.

              „Naczelnym hasłem tak rozumianej gimnastyki jest nie to , czegośmy się nauczyli , lecz to, jakimi się stajemy.”- W. Gniewkowski.

              Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne jest prosta, naturalna i możliwa do zastosowania w każdych warunkach bez konieczności używania przyrządów. Jej początków należy szukać w teorii i praktyce szkoły R. Labana. Metoda ta nawiązuje do „języka ciała”, czyli ćwiczenia stanowią formę naszego komunikowania się z innymi. Są to raczej doświadczenia ruchowe, cielesne i emocjonalne niż normalne ćwiczenia.Jest to metoda dla każdego. Każdy może w niej uczestniczyć w takim zakresie , w jakim jest to dla niego możliwe. Nie ma słabych, gorszych, czy smutnych. Wszyscy są aktywni, radośni i zwycięzcy. Każdy zostaje pochwalony i zachęcony do dalszych wysiłków. Bawić się mogą wszyscy: dzieci, młodzież, dorośli. Partnerzy ćwiczą parami, trójkami, czwórkami, bądź w większych grupach np.

Ø     dziecko- dziecko w tym samym wieku,

Ø     dziecko- starsze dziecko,

Ø     dziecko- dorosły.

Zawsze po pewnym czasie następuje zmiana ról.

              Metoda ruchu rozwijającego wspiera i stymuluje rozwój dziecka, zarówno zdrowego, jak i z zaburzeniami psychofizycznymi, mikrouszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także zaburzeniami emocjonalnymi. Celem tej metody jest doświadczenie: ruchu, kontaktu emocjonalnego, kontaktu fizycznego, kontaktu społecznego i poznanie własnego ciała.

              Stosując tę metodę dążymy do rozwoju:

Ø     świadomości schematu ciała, integracji poszczególnych jego części,

Ø     orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym,

Ø     poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera, współdziałania, partnerstwa,

Ø     emocji, opanowywania ich,

Ø     własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy,

Ø     spontaniczności ruchu i zachowań,

Ø     sprawności ruchowej, wyobraźni, pojęć,

Ø     koncentracji uwagi, sposobu komunikowania się,

Ø     o także do integracji środowiska w którym jesteśmy,

Ø     oraz umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji.

W czasie doświadczeń ruchowych występują trzy relacje:

Ø     relacja opiekuńcza np. obejmowanie partnera, głaskanie czy turlanie,

Ø     relacja „przeciwko” np. mocowanie się rękami, stopami czy plecami,

Ø     relacja „razem” np. waga, wychylanie się na boki czy wspólne dmuchanie na wyobrażony puszek.

Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne pozwala dzieciom zdobyć zaufanie do siebie oraz zyskać poczucie bezpieczeństwa Dziecko poznaje przestrzeń , w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna, czuje się w niej bezpiecznie, staje się bardziej aktywne i twórcze.

              Metodę twórczą  A. i M. Kniessów cechuje szeroko rozumiana ekspresja ruchowa i duża aktywność ćwiczących. Jest ona oparta na pozytywnej motywacji, co wiąże się z zasadą podmiotowego traktowania dzieci. Jest to rodzaj gimnastyki twórczej utanecznionej polegającej na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu poprzez eksperymentowanie środkami ruchowymi, słuchowymi i wzrokowymi.

Ważnym czynnikiem w tej metodzie są estetycznie wykonane, oryginalne przybory do ćwiczeń, które równorzędnie i twórczo uczestniczą w tym procesie. Tak samo jak demonstracja ruchowa, muzyka, bądź akompaniament perkusyjny  pobudzają one i wywołują  reakcje ruchowe. Przybory powinny stwarzać możliwość swobodnej manipulacji, gdyż ważne są w tej metodzie efekty wizualne. Do charakterystycznych dla tej metody przyborów, stosowanych jednocześnie jako instrumenty perkusyjne, należą między innymi: kolorowe wstążki umocowane na patyczkach, grzechotki, plastikowe kręgle wypełnione np. zbożem, dzwoneczki przymocowane do taśmy, które można zakładać na palce, nadgarstki i kostki stóp czy też szyfonowe chustki.

Duże znaczenie ma w tej metodzie rodzaj stosowanej muzyki- powinna być różnorodna, gdyż stanowi tło, narzuca rodzaj ekspresji. Fragmenty szybkie, dynamiczne powinny przeplatać się z momentami wyciszenia, dając dziecku możliwość odpoczynku, refleksji.

W ćwiczeniach jest dużo improwizacji, indywidualnej interpretacji muzyki, rytmu i sposobów użycia przyboru; dużo elastyczności, płynności i swobody ruchu. Nauczyciel ćwiczy z grupą, demonstruje, ale w miarę zaawansowania grupy więcej obserwuje, pozostawiając ćwiczącym całkowitą swobodę.

              Jedną spośród kilku koncepcji zabaw twórczych z dziećmi jest koncepcja Carla Orffa, która przyjęła się w wielu krajach z uwagi na :

Ø     otwartość systemu na różne kultury, obyczaje i tradycje,

Ø     ogólnowychowawcze założenia leżące u podstaw koncepcji,

Ø     spontaniczność, która w działaniu muzycznym ma dostarczyć wiele radości płynącej z obcowania ze światem dzieciństwa i fantazji,zabawy w kontakcie z innymi, poznania swoich możliwości.

Oznacza to w praktyce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie.

C. Orff  odkrył, że w słowie, muzyce i ruchu tkwią olbrzymie możliwości sprzyjające rozwojowi naturalnej ruchliwości dzieci, indywidualności i kształtowaniu się ich pełnej osobowości. Słowo, muzyka i ruch wzajemnie się przenikają tworząc integralną całość. Rozwinięta artystycznie muzyka według Orffa jest przedłużeniem mowy, zaś muzyka instrumentalna przedłużeniem ruchu- gestu.

Podstawę pedagogiczno- muzycznych idei C. Orffa stanowią muzyka i taniec. Koncepcja nazywana przez niego muzyką elementarną obejmuje: ruch i taniec, improwizowanie melodii, zabawy improwizowane, akompaniowanie głosem, ćwiczenia pamięci muzycznej, ćwiczenia oddechowe i słuchowe, ćwiczenie dykcji, odczuwanie ciała, ćwiczenia rytmiczne, śpiew, solmizowanie, gra na instrumentach, uwrażliwienie zmysłów. Muzyka elementarna jest taką muzyką, którą trzeba samemu grać, w którą jest się zaangażowanym nie jako słuchacz, ale jako współgrający. Podstawę jej stanowi improwizacja- gesto-dźwięki( klaskanie, tupanie, pstrykanie), połączone w różne formy  i wprowadzone jako pierwsze „instrumenty” w zajęcie. Potem dołączono grzechotki i bębenki. Decydujące znaczenie dla muzyki elementarnej miały instrumenty perkusyjne, jednak zaczęto stosować również flet, dzwonki, metalofony, wiolonczelę, gitarę i lutnię.

Celem zabaw i zajęć prowadzonych metodą C. Orffa jest kształcenie inwencji twórczej dziecka, własnych kompozycji słownych, muzycznych, ruchowych. Zajęcia powinny być atrakcyjne i pełne niespodzianek. Warto sięgnąć po niekonwencjonalne instrumenty, które nie musza być kosztowne. Mogą nimi być: gazeta, chusteczka, serwetka, kubek po jogurcie, guziki, druciki czy kartki papieru.

Według założeń twórcy rytmiki- Emila Dalcroze’a rytmika ma służyć wszechstronnemu rozwojowi człowieka. Celem zadań muzyczno- ruchowych prowadzonych tą metodą jest nie tylko dbanie o rozwój muzyczny i fizyczny, ale przede wszystkim uczynienie człowieka aktywnym, twórczym, myślącym, wrażliwym, otwartym. W procesie Dalcroze’owskiego kształcenia angażowane są w równym stopniu intelekt, psychika i ciało.

Dalcroze był jednym z pierwszych pedagogów, który zwrócił uwagę na potrzebę nauczania całościowego. Najbardziej wartościowe w jego metodzie są ćwiczenia inhibicyjno- incitacyjne (hamująco- pobudzające) które:

Ø     utrzymują dziecko w stałej gotowości do działania,

Ø     uczą szybkiego reagowania na różnego rodzaju sygnały odbierane za pomocą zmysłów,

Ø     uczą działania spontanicznego i jednocześnie kontrolowanego, oddziaływują pozytywnie na system nerwowy dziecka, a przy tym wszystkim nie brak w nim elementu zabawy.

Rytmika to nie tylko forma umuzykalnienia, to bogactwo ćwiczeń mających na celu odkrycie ruchowych i twórczych możliwości dziecka w artystycznym działaniu zespołowym. „Ciało ludzkie jest orkiestrą, w której różne instrumenty: mięśnie, nerwy, słuch i wzrok  kierowane są przez dwóch dyrygentów- Duszę i Umysł” (Emil Dalcroze).

              Przedstawione przeze mnie metody różnią się od siebie, ale posiadają także wiele elementów wspólnych. Ich twórcy odeszli od tradycyjnego rozumienia gimnastyki jako naśladownictwa i precyzyjnego wykonywania poleceń. W zamian za to proponują wykorzystanie naturalnej potrzeby ruchu dziecka i jego kreatywnych możliwości.

              Dzieci poznają nowe sposoby wyrażania siebie i swoich odczuć poprzez ruch własnego ciała zgodnie z rytmem muzyki lub własnej wyobraźni. Na zajęciach występuje tak pożądana integracja grupy, dzięki kontaktom pomiędzy wszystkimi jej członkami, także między dziećmi bardziej i mniej sprawnymi ruchowo. Dzieci uczą się przestrzegać norm i zasad współżycia w grupie. Poznają też różne gatunki muzyki, wyrabiają sobie nawyk wsłuchiwania się w jej przesłanie, dostosowując się do poleceń osoby prowadzącej. Kształtuje to umiejętność reakcji na znaki umowne, symbole, rozwija poczucie rytmu, umiejętność swobodnego i spontanicznego wyrażania muzyki ruchem całego ciała, co w rezultacie usprawnia motorykę.

              Zabawy prowadzone tymi metodami dostarczają dzieciom wiele radości i okazji do spontanicznej aktywności, pozwalają rozładować nadmiar energii, a także prowadzą do wyciszenia nagromadzonych emocji.

Literatura:

1.     W. Gniewkowski, K. Wlażnik: Wychowanie fizyczne. Warszawa 1990, WsiP

2.     M. Bogdanowicz: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. Warszawa 1994, WsiP

3.     K. Sasin, M. Stokowska, Kształtowanie postawy twórczej dzieci w wieku przedszkolnym, Materiały pomocnicze dla nauczycieli

K. Nowakowska: Metoda gimnastyki twórczej K. Orffa z elementami metody R. Labana

Rytmika E. Dalcroze’a – scenariusz zajęć dla dzieci sześcioletnich

Temat: Zadania muzyczno – słowno –ruchowe z zastosowaniem dwóch rodzajów wartości rytmicznych.

Rodzaj zajęć: ćwiczenia słuchowo – ruchowe, wykorzystujące rytm słowa.

Cele:

-         kształcenie percepcji słuchowo – ruchowej,

-         utrwalanie zajęć polowa-na pół,

-         rozpoznawanie układów przestrzennych odpowiadających określonemu rytmowi w oparciu o dwa rodzaje wartości rytmicznych: ćwierćnut, grupy dwóch ósemek,

-         koordynacja rytmu słowa z rytmem ruchu,

-         tworzenie prostych rytmów zbudowanych z ćwierćnut i grupy dwóch ósemek.

Pomoce: arkusze gazety w ilości odpowiadającej liczbie dzieci w grupie, dla każdego dziecka po dwa paski papierowej taśmy jednostronnie przylepnej (długość 20 cm, szerokość 4 cm), tablica magnetyczna, tablica zwykła lub flanelograf, płyty CD: J. Strauss Walce i polki vol. 1, Muzyczny relaks z klasyką vol. 2 – Wyd. Sound-Pol.

·        Ćwiczenia pamięciowe (inhibicyjno - incitacyjne)

Przebieg:

1. Dzieci poruszają się zgodnie z tempem i charakterem słuchanej muzyki(odtwarzanej z CD, improwizowanej na pianinie lub instrumentach perkusyjnych) chodząc na przemian:

-         po linii koła,

-         w dowolnych kierunkach.

2.      zmiana sposobu poruszania się w przestrzeni następuje po każdej pauzie w muzyce, ponadto, kolejne pauzy w muzyce nakazują zatrzymanie się przez chwilę w następujących pozycjach:

-         1 – sza pauza – stanąć na baczność,

-         2 – ga pauza – ukucnąć,

-         3 – cia pauza – usiąść skrzyżnie,

-         4 – ta pauza – położyć się na brzuchu w pozycji „krokodyla”.

3.      Zadania należy powtórzyć dwa do trzech razy. Przy powtarzaniu obowiązuje zachowanie takiej samej kolejności pozycji statycznych przyporządkowanych danej pauzie.

Uwaga:

Nie eliminujemy dzieci, które pomyliły kolejność zadań.

Propozycje utworów muzycznych pomocnych w przeprowadzeniu powyższego ćwiczenia (należy odtwarzać fragmenty początkowe utworów w kolejności niżej podanej, a przy powtórzeniu ćwiczenia wg propozycji prowadzącego):

-         J. Strauss – Marsz perski

-         P. Czajkowski – Scherzo z symfonii nr 4, f – mol op. 36

-         J. Strauss – Szybka polka węgierska

-         E. Grieg – Taniec Anitry

-         J. Strauss – Uwertura do operetki Życie paryskie

-         M. Musorgski – Taniec kurcząt z Obrazków z wystawy

-         J. Strauss – Marsz z operetki Baron Cygański 

·        Ćwiczenia utrwalające pojęcia połowa – na pół

Przebieg:

Patrz punkt 2.3 ćwiczenie Połowa – na pół – wariant a (s.12)

W ćwiczeniu można wykorzystać muzykę Marsza perskiego J. Straussa lub 2-3 utworów wymienionych w ćwiczeniu nr 1 niniejszej lekcji.

Po zakończeniu ćwiczenia należy uprzątnąć gazety gromadząc je we wskazanym miejscu lub wrzucić do kosza.

·        Zadanie z zastosowaniem dwóch rodzajów wartości rytmicznych

Przebieg:

1.      Rozdajemy dzieciom po dwa odcinki taśmy papierowej i polecamy, by zajęły miejsca na środku sali tak, aby odległości między nimi były równe. Każde z dzieci przykleja do podłogi jeden odcinek taśmy, drugi składa na pół, przedziera i przykleja obydwa pod odcinkiem pierwszym.

2.      nauczyciel sprawdza wykonanie zadania, następnie demonstruje na tablicy (flanelografie) przykład właściwie wykonanego zadania.

3.      Następnie należy przyporządkować odcinkom taśmy sylab imion:

-         wymawianie słowa Jan jednocześnie klaszcząc jego rytm, policzenie ilości sylab i wpisanie ich na pierwszej taśmie,

-         wymawianie słowa E-Wa jednocześnie klepiąc dłońmi o uda jego rytm, policzenie ilości sylab i wpisanie ich na kawałkach taśmy podzielonej na pół,

-         rozpoznawanie wykonywania rytmów w/w imion:

-         nauczyciel gra na bębenku ćwierćnuty – dzieci wskazują odpowiedni odcinek taśmy, następnie mówiąc słowo Jan klaszczą w ręce.

-         Nauczyciel gra ósemki – dzieci wskazują odpowiednie odcinki taśmy, następnie wymawiają w/w rytmie słowo E-Wa klepiąc jednocześnie dłońmi w uda.

...