NowyTestament IV.doc

4

TEZY EGZAMINACYJNE z NOWEGO TESTAMENTU

Dzieje Apostolskie, Listy św. Pawła, Listy Katolickie

1.      Tytuł, treść (podział), autor Dziejów Apostolskich (Dz)

2.      Czas i miejsce napisania Dz; wartość historyczna Dz

3.      Tematy teologiczne: pneumatologia (opisy działania Ducha Świętego), tytuły chrystologiczne, eklezjologia - hierarchia kościelna, sakramentologia

4.      Kościół pierwotny

5.      Listy św. Pawła; historyczna wartość Listów, ich układ, forma,. Listy na tle środowiska grecko-judajskiego

6.      Tematyka Listów

7.      Życie św. Pawła

8.      Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan; okoliczności powstania

9.      Tematy w 1 i 2 Tes

10.  Nauka dogmatyczna w Listach

11.  Nauka moralna w Listach

12.  List do Rzymian; okoliczności powstania

13.  Struktura literacka Listu. Treść Listu

14.  Tematy teologiczne Listu: poznanie Boga, Grzech pierworodny

15.  Zagadnienie usprawiedliwienia w Rz

16.  Listy do Koryntian; okoliczności powstania

17.  Staurologia, eucharystia, nauka o Kościele i charyzmatach w Kor.

18.  List do Galatów, zagadnienia wstępne, obrona apostolatu św. Pawła, teologia usprawiedliwienia

19.  List do Filipian; zagadnienia wstępne oraz teologia Listu

20.  List do Kolosan; zagadnienia wstępne, część dogmatyczna i parenetyczna

21.  List do Filemona; zagadnienia wstępne, znaczenie Listu

22.  List do Efezjan; zagadnienia wstępne, nauka o Kościele

23.  Listy pasterskie; zagadnienia wstępne, eklezjologia, tradycja i sukcesja apostolska

24.  List do Hebrajczyków, zagadnienia wstępne, struktura literacka, tematy chrystologiczne, eschatologia

25.  Listy katolickie; informacje wstępne

26.  List św. Jakuba; zagadnienia wstępne, doktryna

27.  I List św. Piotra; zagadnienia wstępne, postać św. Piotra, tematy - chrześcijanin w świecie, Chrystus wzorem do naśladowania, uniwersalizm zbawczy

28.  List św. Judy; II List św. Piotra; zagadnienia wstępne, fałszywi nauczyciele, chrystologia

NOWY TESTAMENT

              Zmartwychwstanie Jezusa, Jego ukazywanie się wybranym uczniom, a przede wszystkim Apostołom jest momentem zwrotnym w samoświadomości najbliższych Jego przyjaciół. Dzień Pięćdziesiątnicy - Zesłania Ducha Świętego inicjuje nową erę Ludu Bożego - jego członkami są jeszcze Żydzi, Naród Wybrany, ale już z owym prawem i przymierzem. Rozpoczyna się czas Kościoła. W tym momencie dziejów nie ma jeszcze Ewangelii, Listów, spisanej historii pierwszych gmin chrześcijańskich. Na razie jest entuzjazm i głoszenie prostego kerygmatu: „Ten Jezus, którego zabiliście rękami pogan żyje, został wskrzeszony, powstał z martwych”. I taki stan trwa przez jakiś czas. Możemy sobie wyobrazić, że z biegiem czasu te krótkie wyznania wiary... przerodziły się w opowiadania faktów, jakie miały miejsce podczas działalności Jezusa, tworzyła się pierwsza teologia, powstają proste formuły liturgiczne na potrzebę obchodów wspomnienia zmartwychwstania Jezusa, a później innych wydarzeń, kształtuje się przepowiadanie katetechumenalne, jako przygotowanie do przyjęcia chrztu, ale ciągle dominuje przepowiadanie ustne. Do grona głosicieli dołącza św. Paweł, który od ok. 36 roku rozpoczyna działalność misyjną w Małe Azji, Grecji, i w końcu w Rzymie. W latach 51-63 zaczyna prowadzić korespondencję z gminami, które zakładał i wizytował. Dopiero za kilka lat, bo ok. 70 roku św. Marek napisze pierwszą Ewangelię. Nieco później św. Łukasz napisze drugą ewangelię w Antiochii Pizydyjskiej), a po niej Dzieje Apostolskie. Mniej więcej w równoległym czasie powstała Ewangelia św. Mateusza, w innym środowisku - Syryjsko palestyńskim i na końcu, bo dopiero ok. 95-100 Ewangelia św. Jana, jego listy i Apokalipsa. W tych też ostatnich dziesiątkach lat pierwszego wieku powstają pozostałe listy katolickie.

TRAKTAT: Dzieje Apostolskie

Bibliografia

E. Dąbrowski - Dzieje Apostolskie. Wstęp, przekład z oryginału, komen­tarz. Poznań 1961

F. Gryglewicz - Wstęp do Nowego Testamentu, Poznań 1969.

H. Langkammer - Wprowadzenie do ksiąg Nowego Testamentu. Wrocław 1990

E. Szymanek - Wykład Pisma świętego Nowego Testamentu. Poznań 1990.

1. Tytuł, treść, autor.

Dzieje Apostolskie - nie stanowią ścisłej historii działalności Apostołów, jest to natomiast opis kerygmatycznej działalności K-ła i jego rozwoju, a nieco ogólniej ­chrześcijaństwa. Uzasadnienie tytułu Dziejów Apostolskich tkwi przede wszystkim w zamieszczonym tam wykazie Apostołów, którzy występowali jako kolegium (1,13). „Będziecie moimi świadkami w Jerozolimie, w całej Judei, w Samarii i aż po krańce Ziemi” (1,8)

Najogólniej podzielić ją można na dwie części:

a/ działalność św. Piotra 1-12

b/ działalność Św. Pawła 13-28

Podział bardziej szczegółowy:

Prolog 1,1-11

Część I

a/ powstanie, wzrost i życie pierwotnej gminy

b pierwsze prześladowanie, rozproszenie Apostołów

c/ nawrócenie św. Pawła

d/ pierwsze kroki wśród pogan 8-9

Część II - działalność św. Pawła

A/ trzy podróże misyjne,

B/ pobyt w Rzymie i spotkanie z Żydami

Autor.

Kryteria zewnętrzne:

List do Koryntian św. Klemensa Rzymskiego, List do Magnezjan - św. Ignacego, List do Smyrneńczyków - św. Polikarpa. Dalej - świadectwa zewnętrzne dają ojcowie Kościoła: św. Ireneusz, Tertulian, Klemens Aleksandryjski, czy św. Hieronim.

Kryteria wewnętrzne: analiza Dz wykazuje, że autor omawianej księgi był:

• człowiekiem wykształconym na kulturze greckiej

• obeznanym z medycyną

• tą samą osobą spod pióra której wyszła trzecia Ewangelia

• towarzyszem św. Pawła.

Wszystko to może wskazywać na tego samego św. Łukasza, Antiocheńczyka, na którego wskazuje tradycja; kryteria wew. zgadzają się z zewnętrznymi.

Czas i miejsce napisania

Od czasu sprzed roku 70-go do lat 90-tych. Kryteria wg jakich szacuje się czas powstania:

• we fragmencie Muratoriego, u św. Ireneusza - Dz powstały w Achai po śmierci Pawła (r.67)

• u Euzebiusza - powstały w Rzymie po przybyciu tam św. Pawła; podobnie wypowiada się Hieronim idąc za Euzebiuszem

• nie ma wzmianki w Dz o zburzeniu Jerozolimy (r.70), ani o prześladowaniach za czasów Nerona (r.64);

Większość egzegetów opowiada się za hipoteza, że Dz powstały na pocz. lat 60­-tych przed wybuchem prześladowań Nerona.

M i e j s c e - na które wskazują badacze: Antiochia, Jerozolima, Efez, Rzym, czy prowincje - Achaja, Macedonia.

T e k s t: istnieją dwie formy tekstu – (a) wschodnia aleksandryjska krótsza bardziej zwiozła; -występuje w kodeksie Watykańskim - , Aleksandryjskim - A, Synaickim - a i in.) oraz (b) zachodnia. rzymska (dłuższa - kodeks Bezy - D)[1].

Która z tych dwóch form podaje autentyczny tekst św. Łukasza? Większość, egzegetów opowiada się za formą wschodnią, nie negując jednak wartości wersji zachodniej.

ŻRÓDŁA Ogólnie należy powiedzieć, że o ile w Ewangelii św. Łukasz opierał się na źródłach i informacjach z tzw. drugiej ręki, o tyle w Dz oparł się na własnych spostrzeżeniach i wspomnieniach, a ustne informacje i pisane źródła były mu tylko pomocą. Do źródeł zaliczamy:

1 / wspomnienia osobiste; Antiochia Syryjska

2/ informacje naocznych świadków; W pierwszej części Dz. są nimi ci którzy przybyli do Antiochii - Barnaba, Agabos - prorok, Marek, Św. Piotr i in.

3/ źródła pisane; Da się wyróżnić w Dz fragmenty, których nie stworzył sam Łukasz, ale musiał je przepisać z jakiś istniejących źródeł (np 2,41-5,40; 5,41 - 8,1). Do niepodważalnych tekstów przejętych (przeredagowanych) zaliczyć należy list z dekretem Soboru Jerozolimskiego (15,23-30), oraz list Klaudiusza Lizjasza do prokuratora Feliksa.

4/ mowy; W Dz są 24 mowy, które prawdopodobnie są odzwierciedleniem katechez, opowiadań głoszonych w pierwszych 30-tu latach K-ła.

W mowach zauważa się z łatwością powtarzające się zdanie, które można sprowa­dzić do uproszczonej formuły: „wyście Go ukrzyżowali - Bóg Go wskrzesił z martwych i wywyższył”. W tekstach tych występują dwa podmioty, a jeden przed­miot = Jezusa Chrystusa. Podmiotem jest raz grupa ludzi – ci, którzy ...ukrzyżowali Jezusa, drugim razem Bóg, który Go wskrzesił i wywyższył. Pierwsza formuła - to najstarsza wersja teologicznej interpretacji śmierci Jezusa - tzw. Soterjologia wydania. Łukasz w zdaniu: „wyście Go ukrzyżowali” ogranicza się do historycznego stwierdzenia. Natomiast druga część konstrukcji - „Bóg Go wskrzesi o inna formuła wyznania wiary. Stała ona u podstaw kerygmatu o zmartwychwskrzeszonym Jezusie. Zatem pierwotna chrystologia to kerygmatyczna wieść o Jezusie ukrzyżowanym, którego Bóg uczynił i Panem i Mesjaszem.

W a r t o ś ć  h i s t o r y c z n a  Dziejów Apostolskich

1.      Rodzaj literacki - jest to dzieło o charakterze historyczno - pamiętnikarskim; historyczne z tej racji, że opiera się na wiarygodnych źródłach zarówno ustnych, jak i pisanych. Dalej jest to dzieło „pamiętnikarskie”, pisane w oparciu o własne przeżycia i relacje bliskich mu osób.

2.      Listy św. Pawła a Dz. -  Porównanie Dziejów z listami św. Pawła pokazuje, że św. Łukasz nie korzystał z listów jako źródła. Zauważa się jednak dużą zgod­ność w opisach zarówno w Dziejach, jak i w listach co do faktów, jak i tematów teologicznych:

• Jerozolima jest uważana za „matki” kościołów

• wierni są określani jako „święci”, a prześladują ich Żydzi

• wśród chrześcijan największe znaczenie ma św. Piotr, a w Jerozolimie - Jakub

• Szaweł był prześladowcą chrześcijaństwa, ale pod Damaszkiem się nawrócił

• usprawiedliwienie następuje dzięki wierze, a nie dzięki zasługom z zachowywania Prawa Mojżeszowego

• odkupienie rozciągnięte jest na wszystkich ludzi, a nie tylko na członków NW

• wspólna nauka o Duchu Świętym

Wynika z tego, że Dz jak i Listy powstały w podobnym czasie i podobnym środowisku, odznaczają się wzajemną spójnością, a nie rozłącznością.

3.      Archeologia. Pomniki kultury pisanej - w szczególności pisma Józefa Flawiusza; zgodne są z Dz co do postaci. Inne - znaleziska: wzmianka o prokonsulu na Cyprze, badania w Efezie.

Tematy teologiczne.

Dzieje Apostolskie mają swoją specyficzną teologię. Dzieje opowiadają o spotkaniu chrześcijaństwa, które wyszło z kultury izraelskiej, a skierowało się ku kulturze helleńskiej. Wśród teologicznych tematów zaprezentowanych przez Łukasza należy zwrócić uwagę na: rolę Ducha Świętego w powstającym K-le, na osobę Jezusa (rodząca się chrystologia) oraz na organizujący się Kościół.

1. Duch Święty.

Przez swoje zstąpienie na Apostołów i wiernych w wieczerniku (2,4) Duch dał żucie K-łowi, Duch przemawia do Apostołów i przez Apostołów (8,29; 10,19; 5,32). On dalą wzrost K-łowi, działa w K-le przez dar języków, przez uzdrowie­nia, On ustanawia hierarchię - biskupów do rządzenia K-łem (20,28).

- Duch przenosi Diakona Filipa do Azotu (8.40), iść na „misje (13,2)”, a szczególności widać jego obecność w działalności św. Pawła - 16,6n; 20,23; 21,4.11.

Dalej - Duch jest ukazany w Dziejach jako dar Boży dla K-ła i jego wiernych (2,38; 8,15; 10,45), oraz jako przyczyna charyzmatów (2.4: 4,8413,9). Ze­wnętrzna obecność Ducha uzupełniona była obecnością wewnętrzną w du­szach chrześcijan, co sprawiało, że każdy z nich żył nauką Jezusa.

2. Jezus Chrystus nauka Łk o Chrystusie, a więc chrystologia nie jest pełna i systematyczna, ale widać w niej śmiałe próby budowania w oparciu o Stary Test. i własne doświadczenia, przeżycia nowej teologii wokół postaci Jezusa.

a) Sługa Boży Dla Żydów wierzących to jeden z największych problemów do przemyślenia - jak Mesjasz mógł zginąć tak okrutną śmiercią. Dopiero dowodzenie z Pism pomogło im to zrozumieć a także im samym pomogło w argumentacji jaką się posługiwali przed swoimi słuchaczami. Wg CJ. Culmanna jest to charakterystyczna cecha nauczania Piotra, który podkreśla gotowość Jezusa do spełnienia woli Bożej. Tytuł ten zanikł dość szybko.

b) Baranek i Syn Człowieczy Baranek jest analogicznym tytułem do poprzedniego i występuje w nauczaniu Filipa- cytat z proroka Iz - IV pieśń o cierpiącym słudze. Syn człowieczy - też tylko raz występuje w Dz - w mowie św. Szczepana - 7,56.

c) Chrystus dla nas jest to imię własne Jezusa, wyrażające Jego misję.

D) Pan - KurioV. Tym tytułem pierwotna gmina kościelna określała Boga. Równocześnie jednak ten sam tytuł odnosiła do Jezusa (Dz 1,21; 2,36; 4,33).

3. Kościół - Dz 1, 1-2

W pierwszym zdaniu Dz Łukasz dał wyraz podziałowi czasu: na ten przed wniebowstąpieniem, który określamy mianem czasu Jezusa, i ten po wniebowstąpieniu - czas K-ła. Dla Łukasza czas K-ła jest trzecim okresem historii zbawienia. Czas Jezusa przechodzi w czas K-ła, a łączy je osoba Ducha Świętego, który obecny jest w Jezusie i który wylany jest na K-ół. Jest jeszcze inny łącznik, a mianowicie zwiastowanie – głoszenie Ewangelii. Chrystus głosił zbliżanie się KB lub królestwa niebieskiego. Dzieje wspominają również to określenie (Filip 8,12 i Paweł - 19,8; 20,25; 28,23.31). Szybko jednak wyszło ono z użycia i zastąpione przez inne: „lud” i „Kościół”. To drugie określenie przyjęło się prawdopodobnie pod wpływem nauki św. Pawła. Gr. `ekklhsia oznacza zgromadzenie, ale o charakterze religijnym. Dla określenia zgromadzenia świeckiego używano słowa sunagwgh.

Hierarchia wg Dz.

Apostołowie stoją na czele kościelnej społeczności (4,35; 8,14.17.20) pouczają, przewodniczą, modlitwie, sprawują Eucharystię, do nich tylko należy władza wkładania rąk dla udzielenia Ducha Świętego (8,14-25), oni decydują o sprawach wiary i dyscypliny na soborze Jerozolimskim (15,6-29).

Pierwszym z pośród grona apostolskiego jest  Piotr. Z grona apostołów wyłączeni są diakonii.

Diakonii pełnią nie tylko obowiązki administracyjne, ale również głoszą Słowo Boże.

Prezbiterzy

Wierni i ich życie religijne

Nawrócenie od dotychczasowego stylu życia jako warunek wstąpienia do wspólnoty K-ła. Wyrazem nawrócenia był chrzest (2,38; 10,43), który w połączeniu z wiara i pokutą dawał odpuszczenie grzechów (3,19). Skutkiem chrztu było nie tylko odpuszczenie grzechów, ale nadto udzielenie Ducha Świętego (2,38).Choć nie jest to pewne, czy każda wzmianka o łamaniu chleba w Dz mówi o Eucharystii, to jednak jesteśmy przekonani, że w Jerozolimie (2,42-46) i w Troadzie (20,7.11) jest mowa o Eucharystii. Podstawa do połączenia zwrotu „łamanie chleba” –‘h klasiV tou ``artou - z Eucharystia jest wypowiedź 1 Kor 10,16, gdzie św. Paweł odróżnia ryty kultowe pogańskie i żydowskie od chrześcijańskich i mówi o łamaniu chleba, dzięki któremu jednoczymy się z Chrystusem Panem.

ceirotonia - włożenie rak; religijny ryt przekazania władzy pasterskiej. Istotnym momentem tego rytu jest wybór ze strony Apostołów a nie desygnacja przez gminę

Pierwotny Kościół i jego organizacja

Kościół nie rodzi się jako nowy twór jest kontynuacją idei gromadzenia wiernych w ST (instytucja świątyni, hierarchia, religijne ruchy pustynne szukające odnowienia). Paralele pism qumrańskich i Dz w tym temacie:

Czy K-ół jest nowym tworem, czy bazuje się na wzorach z przeszłości lub teraźniejszości?

(I)              Obydwie wspólnoty miały świadomość organizacyjną - i jedni i drudzy uważali się za zrzeszenie wybrane w określonym celu i wspólnymi siłami dążące do realizacji swego programu

(II)              na czele qumrańczyków stała Rada Dwunastu świeckich i trzech kapłanów, co               przypomina Dwunastu Apostołów, liczbę do której przykładano wielką wagę-uzupełniając wybór Macieja

(III)              Qumrańczycy w stosunku do świątyni mieli postawę zdecydowanie negatywną Przeciwstawiając jej własne kapłaństwo i liturgię. Chrześcijaństwo poszło nieco inną drogą `eklesia stopniowo wyodrębniała się ze świątyni nie zrywając z nią

(IV)              liturgia Kościoła opierała się zasadniczo na liturgii Starego Przymierza, ale oczywiście dodano nowe obrzędy wypływające z doktrynalnych założeń i wniosków;

·         chrzest

·         obrzęd „łamania chleba”

(V) oczekiwania mesjańskie qumrańczyków a Mesjasz chrześcijan

Jak na tym tle wygląda charakterystyki K-ła pierwotnego przedstawiona przez Łk w Dz? Sugestywne są słowa: „Trwali w nauce apostolskiej, wspólnocie, łamaniu chleba i w modlitwach” (2,42) i dalej: przebywali razem i wszystko mieli wspólne (2,44-45). Czym należy tłumaczyć to ubóstwo życia? Jedni mówią, że to oznaka gotowości na czasy eschatyczne, inni, że to mowa o Galilejczykach, którzy przyszli za Jezusem bez niczego. Większość jednak mówi o faktycznym naśladownictwie Jezusa i stosowaniu się do Jego słów o potrzebie życia w ubóstwie.. Wspólnota dóbr okazała się koniecznością być może z dwóch powodów. (1) za Jezusem przybyli do Jerozolimy liczni wędrowcy z Galilei i innych miejsc i pozostali w niej bez środków do życia i (2) w Jerozolimie przebywało wielu Żydów z diaspory, którym utrzymanie zapewniała świątynia bądź liczne synagogi. Zrywając z judaizmem K-ł od początku musiał przejąć troskę o tych właśnie biednych.

Zagadnienie narodowości wyznawców pierwotnego Kościoła.

Pierwotna gmina Jerozolimska składała się wyłącznie z nawróconych Żydów. W 6,1 pojawia się pojęcie hellenistów, którzy też maja swój udział w spotkaniach K-ła, a dalej 8,b-25; 8,26-39 i 10,1-48 spotykamy pogan: kolejno Samarytan, Etiopczyka i Rzymianina.

Pojęcie - Helleniści - to Żydzi mieszkający poza Palestyną (diaspora)...