METODY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH
Empiryczne badania socjologiczne wyróżniają się następującymi cechami:
1. wymagają zgromadzenia danych empirycznych, a więc zdobytych w drodze
bezpiecznego kontaktu z badaną rzeczywistością społeczną
2. poszukują społecznych i psychologicznych czynników, które warunkują ludzkie
zachowania
Cele badań empirycznych badań socjologicznych:
1. Cel opisowy - badania nastawione na realizację tego celu starają się opisać rzeczywistość, uzyskać odpowiedź na pytanie: jak jest?, jak rzeczy się mają?
np. Jak często i ilu uczniów przychodzi do szkoły na czczo?
2. Badania prognostyczne – w tych badaniach nastawienie badacza charakteryzuje się poszukiwanie w miarę trafnej diagnozy co do biegu wydarzeń w bliższej lub dalszej przyszłości. np. Jak będzie kształtować się struktura wykształcenia młodzieży w RP za 10 lat?
3. Badania eksplanacyjne ( wyjaśniające) – odznaczają się poszukiwaniem wyjaśnienia, wytłumaczenia wykrytego zjawiska czyli zmierzają do wykrycia przyczyny dlaczego tak jest? np. Dlaczego co 5 uczeń w rejonie Bieszczad przychodzi na czczo do szkoły?
4. Badania ocenne (szacowane) – głównym celem tych badań jest dostarczenie odpowiedzi na pytanie o skuteczność działania w określony sposób np. O skuteczność reklamy proszku do prania? Przyczynia się do wzrostu sprzedaż czy nie?
Biorąc pod uwagę cel jakim kieruje się badacz dzielimy:
1. Teoretyczne – są nastawione na budowę teorii
2. Stosowane inaczej (użytkowe) – mają zaspokoić doraźne potrzeby społeczne np. dostarczyć informacji o rodzaju opinii publicznej w jakiejś kwestii. Granica pomiędzy tymi badaniami jest płynna, nieostra.
Cechy wspólne.
To że w obu przypadkach badania mają charakter systematyczny tj. przebiegający wg określonego schematu.
Cechy odróżniające.
To że badania teoretyczne są nastawione na formułowanie uogólnień o szerszym zasięgu czyli w szerszych ramach czasowych i przestrzennych.
Natomiast badania użytkowe ograniczają się do stwierdzeń o wąskich ramach czasowych i przestrzennych mają zastosowanie do określonych zbiorowości tylko w określonym czasie.
Podziała na badania:
1. Weryfikacyjne – sprawdzające mają na celu sprawdzenie czy twierdzenie o zachodzeniu związków pomiędzy zmiennymi są prawdziwe czyt też nie.
2. Diagnostyczne - są ukierunkowane na ustalenie właściwości badanego przedmiotu i zasad jego funkcjonowania.
Problemy etyczne w empirycznych badaniach socjologicznych
Wyróżniamy przeszkody:
1. Pozyskanie świadomej zgody na udział w badaniach - każdy człowiek ma prawo do nie ujawniania informacji dotyczących go. W tej sytuacji istnieje konieczność o zabieganie o zgodę potencjalnych badanych. Niestety obawa przed odmową badanych skłania badaczy do posługiwania się chwytami naruszającego normy etyczne.
2. Zachowanie poufności informacji - z reguły uczestników badań zapewnia się o zachowaniu dyskrecji co do wypowiedzi. W przypadku uzyskania informacji za pomocą ankiety gwarantuje się anonimowość. Gdy dane zbiera się w drodze wywiadu jawnego, zwykle mówi się że uzyskane informacje wykorzystane będą wyłącznie do celów poznawczych.
3. Zachowanie prawa do prywatności – niekiedy przy okazji badań dochodzi do naruszenia prawa człowieka do prywatności.
np. Wypytywanie o współżycie rodzinne, o skrupulatności w odbywaniu praktyk religijnych może być odbierane przez informatorów jako próba wkroczenia w sferę ich życia osobistego. Nakłada to na badacza dodatkowe obowiązki mianowicie, obowiązek specjalnego zatroszczenia się o zapewnienie respondentom poczucia anonimowości oraz zachowania dyskrecji. Jeżeli pomimo tych starań osoba badacza nadal nie jest skłonna do udzielenia odpowiedzi na niektóre pytania należy uszanować jej wolę i nie zadawać tych pytań.
4. Zabezpieczenie przed negatywnym wpływem udziału w badaniach - chodzi tu o uczucie psychiczne osób badanych które może pogorszyć się w wyniku zastosowanych technik badawczych.
np. Posłużenie się zdjęciami, filmem i nagraniami obrazującymi sytuacje wywołujące silne reakcje emocjonalne np. zabijanie, znęcanie się człowieka skazanego na śmierć z jednej strony stwarza możliwość poznania zjawiska interesującego socjologa z drugiej strony naraża osobę badaną na przykre przeżycia psychiczne. Socjolog powinien uprzedzić potencjalnego badanego o oczekujących go przeżyciach emocjonalnych.
5. Pogodzenie interesów socjologa i sponsora – badania socjologiczne tak jak wszystko kosztują. W warunkach gospodarki rynkowej konieczne jest zdobycie źródeł finansowania. Zwykle ten który decyduje się na dofinansowanie badań chce mieć z tego określone korzyści w postaci informacji o sprawie go interesującej.
np. Jaka partia zwycięży w wyborach jakie jest zapotrzebowanie ma określone produkty?
W związku z tym badacz chcąc uwzględnić życzenia sponsora musi odpowiednio zmodyfikować problematykę badań i na tym tle może powstać wiele moralnie trudnych wyborów.
6. Unikaniem nakładania do udziału w badaniach osób słabszych ( zależnych od innych) - w tym wypadku chodzi o więźniów, skoszarowanych żołnierzy, pensjonariuszy domów starców, osoby pobierające zasiłki, które mają ograniczone możliwości odmówienia udziału w badaniach. Tutaj pojawia się problem moralny czy godzi się korzystać z usług osób zależnych i jaką wartość mają uzyskane od takich osób
W wielu krajach prowadzenie badań socjologicznych zaowocowało stworzeniem kodeksów etyki badacza socjologa, które określają co można a co nie można.
Przykładem może być kodeks stworzony przez Amerykańskie Towarzystwo Socjologiczne które nakłada następujące obowiązki:
1. Socjolog powinien stosować tylko te techniki które zapewniają rzetelną wiedzę jeżeli w wyniku tej wiedzy naruszone zostaje interes publiczny lub indywidualny to należy w ogóle zrezygnować z takich badań.
2. Badacz jest również zobowiązany do przedstawienia wyczerpującego raportu z badań bez pomijania istotnych badań.
3. Jeżeli socjolog zobowiązał się do zachowania dyskrecji w informacji dotyczących osób badanych musi tego słowa dotrzymać bez względu na to kto domaga się ich ujawnienia.
Projekt badań i sprawy które powinny być w nim uwzględnione.
Realizację badań powinno poprzedzać myślowe wyobrażenie ich przebiegu czyli jakiś myślowy projekt.
Musi ona zawierać następujące kwestie:
1. określenie przedmiotu i problematyki badań
2. sformułowanie założeń badawczych
3. przyjęcie hipotez naukowych
4. przegląd literatury
5. ustalenie jednostki analizy
6. rozważenie rozmiarów ewentualnej reaktywności badanych
7. zdecydowanie się na określony sposób doboru próby
8. wybór stosowanej metody badań i odpowiedniej dla niej techniki
9. określenie czasu badań
10. oszacowanie kosztów
Ad 1. określenie przedmiotu i problematyki badań
Używając zwrotu przedmiot badań mamy na myśli obiekty lub zjawiska w odniesieniu do których chcemy prowadzić badania mogą nimi być
np. robotnicy rolni, nauczyciele szkół podstawowych województwa lubelskiego - zjawisko bezrobocia.
Przedmiot badań musi być określony z punktu widzenia czasu i przestrzeni. Podania parametru przestrzeni sprowadza się do poinformowania badanej zbiorowości.
np. studenci studiujący z Lublina. Natomiast określenie parametru czasowego ogranicza się do wskazania celu bądź przedmiotu między rokiem rozpoczęcia badań a rokiem ich zakończenia. Problematyką badań nazywamy zbiór pytań dotyczących tych przedmiotów zjawisk lub procesów, które znalazły się w polu zainteresowania danego badacza. Problematykę badań można sformułować bądź w postaci zdań pytających.
np. Dlaczego studenci opuszczają zajęcia dydaktyczne?
bądź w postaci równoważników zdań.
np. Przyczyny opuszczania zajęć przez studentów?
Problematyka badawcza może dotyczyć kwestii dwóch rodzajów
1. Jedna z nich odnosi się do właściwości przedmiotu badań i tutaj mogą nas interesować
- cechy ilościowe np. Jak duże mieszkania zajmowane są przez nauczycieli?
- cechy jakościowe np. W jakim stylu są te mieszkania urządzone, umeblowane?
Cechy właściwości przedmiotu określa się mianem tzw. zmiennych.
Wyróżniamy zmienne:
- ilościowe – są to właściwości mierzalne przedmiotu badań
- jakościowe – są to cechy niemierzalne.
Badacza interesują nie same zmienne jako takie lecz ich wartości. Inaczej mówiąc nie chodzi nam czy nauczyciele otrzymują pensje ale o to ile ona wynosi.
2. Druga kwestia może dotyczyć iż problematyka badawcza odnosi do relacji między
zmiennymi czyli czy zachodzą związki między określonymi, czyli czy zachodzą związki między określonymi cechami
Problematyka badawcza może być nastawiona na opis rzeczywistości, bądź na jej wyjaśnienie. Niektóre badania mogą ograniczać się tylko do opisu tj. do odpowiedzi na pytanie: Jaka jest rzeczywistość?
Takie badania określa się mianem badań opisowych.
Natomiast badania wyjaśniające są badaniami wyższego szczebla. Mają one odpowiadać na pytanie: Jaka jest rzeczywistość ale także na pytanie dlaczego rzeczywistość jest taka?
Ad 2. sformułowanie założeń badawczych
Założeniami badawczymi nazywamy z góry przyjęte tezy dotyczące charakteru badanej rzeczywistości oraz możliwości jej poznania za pomocą określonej metody. W założeniach badawczych powinna znajdować się informacja na temat natury, charakteru badanego przedmiotu oraz możliwości zdobycia rzetelnej wiedzy w przyjęty przez badacza sposób.
Ad 3. przyjęcie hipotez naukowych
Hipotezą naukową nazywamy takie przypuszczenie wysunięte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska którego prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie danych zdobytych w określony sposób.
Ad 4. przegląd literatury
Zapoznanie się z literaturą na temat problematyki projektowanego badania jest konieczne i pożyteczne. Umożliwia uniknięcie przysłowiowego „wyważenia otwartych drzwi”, a więc poszukiwania odpowiedzi już znalezionych już wcześniej przez badaczy.
Ad 5. ustalenie jednostki analizy
Jednostką analizy nazywam te obiekty które badacz chce scharakteryzować na podstawie zgromadzonych informacji.
Jednostkami analizy mogą być:
1. poszczególne osoby odznaczające się jakąś wspólną cechą.
np. Kobiety samotnie wychowujące dzieci.
2. grupa społeczna.
np. Rodzina, gang przestępczy.
3. programy.
np. Program partii politycznych.
4. organizacje
np. Związki zawodowe.
Ad 6. rozważenie rozmiarów ewentualnej reaktywności badanych
Jednym z utrudnień poznania prawdy o ludziach jest ich skłonność do zachowań odmiennych w momencie badań od przejawianych na co dzień wyrażająca się w przedstawieniu siebie w korzystniejszym świetle. Nakłada to na socjologa obowiązek poszukiwania sposobów niwelowania skutków tego zjawiska.
Obserwacja ukryta.
np. w trakcie posiedzenia sądu mówi że jest aplikantem i będzie brał udział w takim posiedzeniu sądu wówczas sędziowie i ława przysięgłych zachowują się w sposób naturalny.
Ad 7. zdecydowanie się na określony sposób doboru próby
Badania socjologiczne mogą obejmować całą interesującą badacza zbiorowość bądź tylko jej część.
Jeżeli obejmuje całą wówczas nazywamy je mianem badań wyczerpujących.
Badania te są możliwe gdy populacja jest liczebnie mała.
W socjologii badana populacja powinna liczyć nie mniej niż 100 osób tak aby 1% stanowiła chociaż jedna osoba.
W zdecydowanej większości przypadków nie jesteśmy w stanie zbadać wszystkich osób tworzących zbiorowość będącą przedmiotem naszego zainteresowania. Zachodzi wówczas konieczność wybrania tylko części osób tj. tzw. populacji próbnej czyli próby. Jej wielkość w stosunku do populacji generalnej czyli całej zbiorowości może wynosić od
⅓ do 1/50.000 zależy to od stopnia jednorodności całej populacji im populacja generalna jest bardziej jednorodna tym mniejsza może być próba.
Istnieje wiele sposobów doboru próby możemy je podzielić na metody :
1. doboru celowego
2. doboru losowego.
Dobór celowy - jak sama nazwa wskazuje polega na zamienionym wyborze osób o takich a nie innych cechach. Doboru tego typu w zależności od celu badania można dokonać różnymi sposobami.
Spośród kilku znanych metod omówimy :
1. dobór kwotowy. Aby uzyskać próbę w sposób kwotowy trzeba przede wszystkim wiedzieć jakie cechy są ważne z punktu widzenia interesującej nas kwestii oraz znać wartość jakie cechy są ważne z punktu widzenia tych że zmiennych występujących w populacji generalnej.
2. Dobór losowy. Polega na zdaniu się na los, przypadek. Istota sprawy tkwi w tym aby zrządzeniu losu nie przeszkadzać nie wprowadzać zakłóceń w naturalny bieg rzeczy. Jeżeli zagwarantujemy że każda jednostka w populacji generalnej ma jednakowe szanse być wybraną to możemy wylosować próbę która w granicach tzw. błędu losowego jest miniaturą pod wszystkimi możliwymi względami charakteryzującymi całą populację. Z łatwością można wówczas spełnić podstawowy warunek dobrej próby jakim jest jego reprezentatywność. Powyższe zalety przesądzają o tym iż metodę doboru losowego uważa się za lepszą i łatwiejszą w u życiu od doboru celowego.
Dwie metody.
Wyboru losowego możemy dokonać opierając się na:
1. doborze systematycznym
2. w/g liczb losowych.
Gdy decydujemy się na wybór wg liczb losowych ten musi zawierać jednolitą, bieżącą numerację. Każda osoba musi mieć jakiś niepowtarzalny numer . Z takiej listy wybiera się numery zgodne z tablicą liczb losowych (znajdujące się w książkach do statystyki).
Jeżeli posługujemy się systematycznym nie musimy sporządzać listy o jednolitej numeracji. Dalszym krokiem jest ustalenie wielkości przedziału tj. liczby która wskaże co którą osobę będziemy wybierać. Wyliczamy ją przez podzielenie liczby populacji generalnej przez zakładaną liczbę populacji próbnej. Uzyskany wynik stanowi wielkości przedziału.
np. Populacja 1500 uczniów(populacja generalna) dzielimy przez 150 (liczba uczniów do przebadania) uzyskujemy 10 tj. wielkość przedziału, czyli do przedziału ma trafić co 10 uczeń tylko pytanie jest od którego zacząć. Wrzucamy 10 numerów do kapelusza i losujemy Jeżeli wylosowaliśmy np. nr 7 to bierzemy co 10 ucznia od nr 7.( 7,17,27 idt.)
Sprawą kluczową w doborze próby jest to aby była ona reprezentatywna.
Próbę reprezentatywną nazywamy taką która ma identyczny lub prawie identyczny rozkład wartości zmiennych występujący w populacji generalnej. Jeżeli wśród badanych uczniów jest 70% chłopców a 30% dziewcząt musi być poddanych próbie taka sama liczba procentowa z każdej grupy.
Reprezentatywność próby polega więc na tym że jest ona miniaturą populacji generalnej tj. pokrywa się z nią pod względem wszystkich ważnych z punktu widzenia badań cech zbiorowości. Tylko próba reprezentatywna upoważnia badacza do przenoszenia wniosków ze swoich badań na całą zbiorowość.
Ad 8. wybór stosowanej metody badań i odpowiedniej dla niej techniki
Metodą badań nazywamy powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego problemu badawczego.
Tak zdefiniowaną metodę badań rozumianej jedynie jako sposób zbierania danych. Dobra metoda powinna być zarazem ważna i pewna.
Warunek ważności dana metoda spełnia wówczas gdy pozwala zbadać te fakty o które badaczowi chodzi.
Warunek pewności jest spełniony wówczas jeżeli stosowania do badań tej samej rzeczywistości przez różnych badaczy przynosi rezultaty identyczne bądź zbliżone w granicach dopuszczalnej różnicy.
Rodzaje metod:
Socjologia posługuje się wieloma sposobami do metod najczęściej stosowanych:
1. metodę badań terenowych (monograficzną)
2. reprezentacyjną (sondażową, ankietową)
3. eksperymentalną
4. opartą na materiałach historycznych
5. socjometryczną
6. panelową
7. analiza treści
8. projekcyjne
Ad 1. metodę badań terenowych (monograficzną)
Nazwa pochodzi: badacz przez dłuższy czas przebywa w określonym terenie. Zbierania danych odbywa się w jednym środowisku np. zakład pracy wieś a jej rezultaty można odnieść do wszystkich innych zbiorowości danego typu. Wartość materiałów uzyskanych za pomocą tej metody zależy między innymi od sposobu wejścia w środowisko. Metoda ta nakazuje badaczowi zatroszczenie się o to by jego obecność w danej zbiorowości została zaakceptowana przez nią. Przy stosowaniu tej metody należy dążyć do rozpowszechnienia wszystkimi możliwymi kanałami do rozpowszechnienia o zajmowaniu się pracą badawczą. Nawiązywanie pierwszych kontaktów należy rozpocząć od osób stojących na szczycie w środowiskowej hierarchii poważania. Badacz powinien kontaktować się z możliwie jak największa liczbą ludzi reprezentujących możliwie dużo różnych kręgów. Badacz nie powinien pomijać osób które z racji swojego zawodu mają kontakt z wieloma ludźmi np. inkasent, listonosz. Badacz jeżeli nawet zastosuje wszystkie zasady dotyczące tzw. „miękkiego” chodzenia w środowisko zazwyczaj nie jest w stanie nawiązać w pełni partnerskiego układu ze wszystkimi interesującymi go osobami nie potrafi uzyskać akceptacji na bycie obserwowanymi.
Ad 2. ...
agnessa73