Shearman Daleki jest od tego, aby- jak wielu jego poprzedników- obejmować pojęciem
o manieryzmie manieryzm całą sztukę XVI wieku. Używa on określenie manieryzm, ale określa jasno, co tym terminem nazywa. Uważa on, że M. nie jest antyklasycznym buntem przeciwko renesansowi, lecz konsekwentnym rozwinięciem pewnych założeń artystycznych renesansu, bez jakiejkolwiek świadomości konfliktu.
Definicja terminu Nazwa manieryzmu pochodzi od włoskiego słowa maniera. W okresie renesansu słowo to było używane na kilka gramatycznie różnych sposobów i mogło zawierać kilka różnych znaczeń, ale manieryzm wywodzi się tylko z jednego z nich- najogólniejszego; możemy go tłumaczyć na „styl”, ponadto maniera oznaczała dopuszczalną i na ogół pożądaną cechę dzieła sztuki. Pojęcie to zostało zapożyczone z literatury poświęconej ogładzie towarzyskiej i odnosiło się pierwotnie do pewnego pożądanego sposobu bycia. Maniera nie dopuszczała do okazywania namiętności, ujawniania wysiłku, prymitywnej naiwności. Nade wszystko polegała na dwornym wdzięku. Mówiąc o jakiejś osobie, ze cechuje ja pewna maniera niekiedy chcemy przez to powiedziecie jest nienaturalna, afektowna, sztuczna i pretensjonalna. W XVI wieku maniera stanowiła na ogół pożądaną cechę dzieła sztuki, lecz rozumiano, ze obok pozytywnego istnieje też znaczenie negatywne , odpowiadające temu, co dziś określamy pejoratywnie jako stylizację. Pod koniec XVI wieku zaznaczyła się tendencja do coraz bardziej wyraźnego kwestionowania wartości maniery i w ten sposób ujemne zabarwienie tego pojęcia z czasem wyparło wszystkie inne odcienie jego znaczenia. Pierwszym który posłużył się terminem manierismo, był Ligi Lanzi (1792)
Cechy char. Vasari określił doskonałość w sztuce malarskiej jako bogactwo inwencji, niezawodną znajomość anatomii i biegłość w pokonywaniu trudności; Dolce posunął się jeszcze dalej mówiąc, że ze „biegłość” jest podstawą doskonałości.
Drugą charakterystyczną cechą tego okresu jest upodobanie raczej do zawiłości niż do oszczędności efektów.
Powszechnym wśród artystów manieryzmu był zwyczaj przystosowania form artystycznych i pomysłów kompozycyjnych, pierwotnie pełniących funkcje ekspresyjne, i posługiwanie się nimi w sposób nieoficjalny, kapryśny.
Wdzięk, polot, elegancja, odejście od naturalnego sposobu bycia i wyglądu, dziwaczna fantazja, zawiłość, świadoma stylizacją.
Manieryzm czerpał tez natchnienie bezpośrednio od samej starożytności, spoza gotyku i spoza renesansu.
Selekcja Nie wszystko w okresie manieryzmu [czyli od [mniej więcej] 1520 do [mniej więcej] końca wieku] można określi mianem „działa manierystycznego”.
Styl nasycony manierą, objawił się w całej okazałości po raz pierwszy w Rzymie około roku 1520. Artyści rzymskiej grupy byli wędrowcami (powodem ich wędrówek były w 1522 roku zaraza morowa, nieszczęśliwy dla sztuki pontyfikat Hadriana VI i złupienie Rzymu w 1527r.), a to oczywiście ogromnie przyczyniło się do rozpowszechnienia stylu. Pepino del vega wprowadził go do Florencji w latach 1522- 1523, Giulio Romano do Mantiu w 1524, a Polidoro do Neapolu w 1527r. Floreńczyk Rosso pracujący m. in. W Wenie, przeszczepił ostatecznie w 1530 roku ten styl z dużym powodzeniem w Fontainebleau (w latach 30. zjawił się tam również Primaticco)
Za pośrednictwem grafiki, oraz masowej produkcji małych kopii z brązu i terakoty manier. przenosi się na północ Europy, gdzie niemal całkowicie zatriumfował nad wszystkimi innymi kierunkami. A „należy uświadomić sobie, że” ;-) na płn. od Alp prawie nie istniał żaden odpowiednik dojrzałego renesansu- wciąż kwitł tam późny gotyk. Nastąpiło, więc nałożenie się dwóch [pozornie] odmiennych stylistyk, co komplikuje rozpoznacie dzieła manierystycznych bo, jak twierdzi autor, sama dziwaczność nie wystarcza- potrzebne jest savoir- faire (ogłada). Dlatego wiele dziel arch. Płn. Eur. XVI w. trzeba wykluczyć jako dzieła manierystyczne. Większość form mieszanych należałoby skwalifikować raczej jako niezręczny rodzimy klasycyzm.
Ośrodki decydujące o kierunku manierystycznej sztuki skupiają się wokół dworów w Rzymie, Florencji, Mantui, Fontainebleau, Monachium i Pradze.
WE FRANCJI rodzimy styl man. ustanowił w latach 40. swoimi dziełami Jean Goujon i może w pewnych aspektach swej twórczości Philibert Delorm; kontynuowali ten kierunek Germain Pilon i Jacques du Cerceau Starszy. Wprawdzie styl tych artystów zawdzięcza wiele inspiracji włoskiej, lecz dzieła ich poziomem art. wykonania dorównują współczesny pracom Włochów.
W NIEDRLANDACHgrunt przygotowała grupa artystów działajaca około roku, 1540, nazwana bardzo stosownie Romanistami (odnosi się szczególnie do Martena van Heemskercka),a prawdziwy, ogromnie wpływowy manieryzm pojawiłsię w Haarlemie około 1580, przede wszystkim w malarstwie Hendricka Goltziusa.
W ANGLII prymitywna naiwność większości rodzimej produkcji artystycznej była przeszkoda w rozwoju manieryzmu; na jego miano zasługują bardzo nieliczne dzieła, wśród nich wyrafinowane miniatury Isaaca Olivera. Oraz pewien typ architektury opartej na koncepcie, w elżbietańskim sensie tego słowa, jak np. Longford Caste lub wspaniała wieża wjazdowa w Bramshill.
W NIEMCZECH pod koniec stulecia istniały ważne ośrodki artystyczne w Augsburgu i Monachium; szczególnie wyróżniały się tam rzeźby Huberta Gerharda i Adriaena de Vries, który potem pracował w Pradze.
W HISZPANIIi znajdujemy bardzo mało rodzimego manieryzmu, jeśli nie liczyć form późnogotyckich, często- podobnie jak we Francji- z naleciałością niektórych form włoskiego renesansu. El Greco najtrafniej może by określony jako malarz, który posługiwał się wyraźnie manierystycznymi formami, łącząc je z coraz silniejszym dążeniem do ekspresji i z gwałtownością, cechami obcymi manieryzmowi.
WE WŁOSZECH styl który ukształtował się w Rzymie, rozszerzył się na środkową część półwyspu i dolinę Padu. Pod wpływem dominującej indywidualności Tycjana sztuka wenecka poświecił się głównie pogłębianiu ekspresyjnych i naturalistycznych tendencji renesansu, ale już 1540 na podbój Wenecji ruszył Francesco Salviatim, i nawet Tycjan złamał się i próbował [ale bez większego powodzenia] manierystycznych form. Często określa się jako manierystę Tintoretta, ale wątpliwe czy jego dążenia i ideały można właściwie interpretować w tan sposób (mimo elegancji za dużo w nich energii).
Istniała pewna naturalna niechęć miedzy manieryzmem a kontrreformacją i na ogół styl okazał się bezpłodny we włoskiej sztuce religijnej.
Kiedy w Rzymie (stosunkowo wcześnie) man. zaczął chylić się ku upadkowi, we Florencji kwitł jeszcze długo, dzięki dominującemu wpływowi Giovanniego da Bologna, w mniejszej mierze również Bountalentiego.
Najdłużej zachował są żywotność na północy, w dziełach grupy holenderskich artystów ze szkoły haarlemskiej i utrechtskiej (Witewael) i na dworze Rudolfa II w Pradze (Bartholomäus Springer), w Dreźnie- Johann Kellertaler.
Odbiorcy Manieryzm wbrew pozorną nie był wyłącznie sztuką dworską; twórczość Parmigianina w Parmie w latach 30. XVI w miała bardzo niewiele wspólnego z dworami, a szkoła harlemska i urechca dwa dalsze wyjątki. Manieryzm można by trafnie określi jako sztukę dla znawców niż jako sztukę dworska.
Manierystyczne dzieła sztuki, bardziej może niż jakiekolwiek inne, tworzone były świadomie po to, żeby dostarczyć przyjemności. Są owocem społeczeństwa epikurejczyków, z pewnością bardziej skłonnego do sceptycyzmu niż entuzjazmu, ale umiejącego entuzjazmować się nade wszystko pięknem artystycznym. Ówcześni ludzie łaknęli piękna i pielęgnowali je we wszystkich możliwych dziedzinach. Manieryzm był, m. in., wykwitem cywilizowanego sposobu życia.
( „kopiuj, wklej” z naszej skrzynki)
Artifizioso – sztuczny
Bembizm - nurt w obrębie renesansowej lit. włoskiej bliski manieryzmowi, wywodzący swą nazwę od nazwiska poety i teoretyka sztuki poetyckiej P. Bembo. Znamionowała go obsesyjna dbałość o styl, wypielęgnowana elegancka sztuczność. Jest nieklasyczny opiera się no odwróceniu normalnego stosunku między forma a treścią, Celem było dźwignięcie rodzimego języka elegancji.
Decorum - zasada zgodności treści z formą, inaczej jednorodność stylistyczna.
Difficulta - trudność
Disegno – twórcze zdolności
Epiphone – styl który p[piętrzy ozdobniki mało dbając o sens
Figura serpentinata – sposób ujęcia postaci w rzeźbie wzorowana na skrętach pełzającego węża
Impramiginare – termin służący do określenia roztopienia ekspresji tematu w elegancji i subtelności pochodzący od nazwiska włoskiego malarza Parmigianino
Intermezzi – przedstawienia uzupełniające w antraktach komedie i rozrastające się do fantastycznych widowisk typowych dla manieryzmu
Maniera - włoskie słowo, znaczące najogólniej „styl”, sposób tworzenia danego artysty lub szkoły, rzadziej używany dla ogólnego określenia , że ktoś lub coś ma styl. Maniera oznaczała też dopuszczalną i na ogół pożądaną cechę jakiegoś dzieła sztuki. Pojęcie maniera zostało zapożyczone z literatury poświęconej ogładzie towarzyskiej i odnosiło się pierwotnie do pewnego pożądanego sposobu bycia
Manieroso – pełen ogłady
Pastorali – dramat pasterski wynaleziony w epoce manieryzmu.
Practica – stylistyczna kondycja i techniczna biegłość
Sprezzatura- dworny wdzięk przejawiający się w rozwiązywaniu bez wysiłku wszelkich trudności, wykwintna niedbałość oparta na doskonałym panowaniu nad sobą.
Virtu – zdolność, inwencja?
En grisaille - malarstwo monochromatyczne, do którego stosuje się tylko odcienie szarości oraz czerń i biel, dzięki czemu uzyskuje się rzeźbiarskie efekty.
1
kir2010