Inka oznacza władcę u Inków. Hiszpanie nazwali ten lud Inkami ponieważ kontaktowali się tylko z Inka a wszyscy indianie mówili o nim Inka.
Inkowie zamieszkiwali obszar wybrzeża wzdłuż And Środkowych
Historie Inków można opisać dokładniej, bo żyją ludzie, którzy znają dzieje z legend i podań oraz zachowało się wiele reliktów tej kultury. Według przekazów pewien kacyk Apo Tampo zarządzający małą miejscowością miał syna Apo Manco Capac, który po długiej podróży założył osadę zwaną Cuzco Pampa lub Llacta. Założył nowy lud, ożenił się z własną siostrą (Mama Vaco), co kontynuowali następni władcy, noszący tytuł inka, czyli pan. Jego następca około 1105 roku n.e. został Sinche Roca ? pierwszy władca tego plemienia, o którym zachowały się świadectwa historyczne ? w ciągu swego panowania na drodze pokojowej systematycznie rozszerzał posiadłości. Podaje się, że dożył ponad 80 lat. Gdy zmarł panowanie objął Lloque Yupangui, który zmagał się z buntami chłopów, podobnie jak Mayta Capac. Jednak pomimo problemów wewnętrznych zdobyli nowe terytorium nie ogniem i mieczem, lecz dzięki zaufaniu i autorytetowi, jakim się stawali dla sąsiednich ludów.
Następny inka Ruca podbił Vilca i Sora, i Aymarae, a nawet prowincje Condesuyo i Parinacocha, wraz z okolicami. Tego władcy słuchano raczej ze strachu niż z własnej chęci. Inka Ruca królował aż do późnej starości, żył bowiem przeszło osiemdzięsiąt lat, a rządy jego były bardzo pokojowe. Później na tron wstąpił Yavar Uacac Inka, którego tak nazwano, ponieważ cierpiał na chorobę oczu, zaś jego własne imię brzmiało Maita Yupangue. Był to władca wojowniczy; podbił całą prowincję Condesuyo aż do wybrzeża Chucuito do Desaguadero przez Omasuyo doszedł do Guancane. Po nim inką został Viracocha Inka, który podbił nawet Paria, wszystkich Pacaje i Caranga, i przyszli prosić go o pokój ci z części kraju Charcas i cała kraina Humasuyo aż do Guarina; a na północy, w dolnym Peru, co obecnie stanowi okręg Guanuco i część okręgu Truxillo od strony gór, wzdłuż drogi do Quito. Ósmy Inka, zwany Viracocha Inka, wyszedłszy poza granice i rozszerzywszy swe królestwo i władzę, i dotarłszy w swym panowaniu aż do górskich wyżyn, a także w okolice Chimo, gdzie obecnie leży miasto Truxillo. Był bardzo dbały o sprawy publiczne i wydał różne zarządzenia, m.in.: curaca i naczelnicy wraz z wszystkimi swymi domownikami i poddanymi jedli na rynku tak, aby przechodnie, biedni i niezdolni do pracy towarzyszyli im w posiłkach. I polecił, aby w każdej miejscowości były wielkie pola wspólnot do zaopatrzenia spichrzów; co zaś do mitima, którymi na nowo zasiedlano tę ziemię, to rozkazał, aby mieszkańcy danej prowincji budowali dla nich domy i wspomagali ich przez dwa lata na ich polach; i aby ich wesprzeć, kazano im przez dwa lata dawać racje żywności ze składów Inki. Inkę Yupangue nazywano Pachacuti Inka, co tłumaczy się jako "zmiana czasu". Był on synem i następcą, Viracochy Inki. Podbił Charcas do końca, aż do Chichas i Diaguitas, i wszystkie ludy z Kordyliery Andów i Carabaya, a na nizinie ziemie aż po granice Quito i całe wybrzeże Tarapaca. Kazał ulepszyć drogi w całym kraju, a inne kazał budować od nowa i wybrukować wzdłuż jezior i zalewów. Uporządkował i na nowo osadził mitima (przesiedleńcy) zaprowadzając ład w garnizonach ustanowionych tam przez swych przodków, aby strzegły spokoju w kraju. W czasie, gdy zajął się podbojem Chile, duża część tego królestwa podniosła bunt przeciw niemu, gdyż prowadząc z nim okrutną wojnę poskromił i ukarał opornych; najgłówniejszych buntowników kazał odebrać ze skóry i używać jej do obciągania bębnów tak, aby przetrwała pamięć o karze, jaką ponieśli zuchwalcy. Zbudował wiele osiedli w całych górach i wzniósł twierdzę w Cuzco, i ukończył budowę domu Słońca, i ozdobił ściany tego domu złotymi i srebrnymi blachami i wielką ilością pięknych szmaragdów i turkusów oraz jeszcze innymi cennymi skarbami. Władze przejął Inti Cusi Vallpa, którego powszechnie nazywano Guaina Capac Inka wiele prowincji powstało przeciw niemu, ponieważ Inkowie panowali jako synowie Słońca, pozbawiając te ludy dawnej wolności i trzymając je w poddaństwie, a owi poddani widzieli, że ich władcy są to ludzie śmiertelni, jak oni sami powziąwszy takie właśnie mniemanie, coraz to się buntowali i burzyli; i Guaina Capac przez całe swoje życie trudził się bardzo, pragnąc mieć spokój w całym kraju, i osobiście wizytował całe swe królestwo. Ukończywszy te podróże, kazał ruszać na Quito i zabrał ze sobą tylu Indian, ilu mu wystarczało Indian mitima i z oddziałami złożonymi z Indian peruwiańskich. Uderzyli na Guayaquil i na wyspę Puna oraz na cały ten okręg i Inka podbił go i ujarzmił,- a zostawiwszy tam garnizon dla zapewnienia bezpieczeństwa, ruszył na Quito, stoczył bezlitosną wojnę i podbił je, czego nie dokonał przedtem żaden z jego przodków. I rządził przebywając stale w Quito. Inkowie kazali ludziom wierzyć w Słońce i Księżyc, odprawiać bardzo wiele obrzędów i ceremonii, a przy tym składać ofiary z dzieci, kobiet i dziewcząt Tak tedy, gdy Guaina: Capac Inka trudził się ujarzmianiem prowincji Quito i zarządzaniem nią, weszli na tę ziemię pierwsi chrześcijanie, pierwsi odkrywcy, z markizem Francisco Pizarro. Guaina Capac Inka, dowiedziawszy się, że chrześcijanie wkroczyli do tego kraju, i utrzymawszy o nich wiadomość, oświadczył, że nadejdą ciężkie chwile dla ziemi i wielkie zmiany; a gdy umierał uległszy zarazie ospy, jaka przyszła tu w następnym roku, powiedział do swego syna Atavoallpy, będącego przy nim, że winien żyć w zgodzie ze swym bratem Guascare Inką i żeby nie sądził, iż on, ojciec, zostawia mu jakiekolwiek dobra, dostanie bowiem w spadku jedynie wiele kłopotów z obcymi przybyszami, co zjawili się niedawno na tej ziemi.
Tak mniej więcej kształtowała się historia wg potomków Inków, spisana w sto lat po konkwiście. Posługując się listą jego następców panujących do czasów pierwszego w miarę historycznie udokumentowanego władcy Pachacutiego Inki Yupankiego (połowa XV wieku), można przyjąć, że Manku Kapak rządził mniej więcej pomiędzy 1200 a 1300 rokiem. O jego siedmiu następcach niewiele wiadomo, podobnie jak o samym założycielu dynastii. Nieznane są daty ich panowania ani żadne fakty udokumentowane historycznie z okresu ich rządów. Wiadomo jedynie, że tradycyjnie posługiwali się tytułem ""inka"", którego jedno ze znaczeń określało króla. Ponadto tytuł ten przysługiwał wszystkim męskim członkom rodu królewskiego z Cuzco, obejmującego również jego boczne gałęzie. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że około 1450 roku na tronie w Cuzco zasiadła silna osobowość - Pachacuti Inca Yupanki, który najpierw zdetronizował ojca, następnie pokonał sąsiednie plemiona Chanków, a nieco później rozpoczął ekspansję na odleglejsze tereny. Prawdopodobnie on również zainicjował budowę Machu Picchu i wielu innych miejskich militarno-religijnych ośrodków.
Na początku XVI wieku, a więc na krótko przed przybyciem Hiszpanów, imperium Inków obejmowało obszar dzisiejszego Ekwadoru, znaczną część Peru i zachodniej Boliwii oraz północnego Chile. Stąd zapewne wzięła się jego nazwa w keczua: Tahuantinsuyu, oznaczająca cały zamieszkany świat złożony z czterech prowincji, czyli stron świata.
gumisx32